მოსე და ღვთის გამოცხადება

                                                                                        გეორგიოს მანძარიდისი

                                               თესალონიკის უნივერსიტეტის საღვთისმეტყველო სკოლის პროფესორი

   ღვთის გამოცხადება წმინდა წერილში ორი, სხვადასხვა სახითაა წარმოჩენილი, რომლებიც ერთობ განსაკუთრებულია.  საღვთო წერილს ზოგიერთ ადგილას ღვთის ხილვასთან დაკავშირებით ასეთი მოკლე პასუხი აქვს: შეუძლებელია! მაგალითისათვის, "გამოსვლათა" წიგნში ღმერთი ეუბნება მოსეს: ,,ვვერ ძალ-გიც პირისა ჩემისა ხილვად, რამეთუ არა არს კაცი, რთმელმან იხილა პირი ჩემი და ცხონდა,"[1] ხოლო მეფსალმუნე აღნიშნავს, რომ ღმერთმა "დადვა ბნელი საფარველად მისა."[2] ახალ აღთქმაში, იოანეს სახარებაში წერია: ,, ღმერთი არავინ სადა იხილა,"[3] და მოციქული პავლე დასძენს, რომ ღმერთი არის ის, "რომელი არავინ იხილა კაცთაგანმან, არცა ხილვად ჴელ-ეწიფების."[4]

   თუმცა, ამვდროულად, წერილში ვხვდებით კიდევ არაერთ გამოცხადებას ღვთისას.  მაგალითად, იაკობი ამბობს: ,,ვიხილე ღმერთი პირისპირ და ცხოვნდა სული ჩემი (ე.ი - ცოცხალი დავრჩი)"[5]. და კიდევ, მოსე წერს: ,,ეტყოდა უფალი მოსეს პირისპირ, ვითარცა-იგი ვინ ზრახავს თჳსსა მეგობარსა"[6]. და იობიც, მიმართავს რა უფალს, ამბობს: ,,ჰამბავით ყურთა მესმინა შენთჳს პირველ და აწ თუალმან ჩემმან გიხილა შენ"[7]. "ახალ აღთქმაში" ქრისტე "წმინდა გულის"[8] მქონეთ ნეტარს უწოდებს, რადგან ისინი იხილავენ ღმერთს, მათ შეუძლიათ ღმერთის ხილვა.  მოციქული იოანე კი წერს: ,,საყუარელნო, აწ შვილნი ღმრთისანი ვართ და არღარა გამოჩინებულ არს, რაჲ ყოფად ვართ. გარნა ვიცით, რამეთუ უკუეთუ გამოცხადნეს, მსგავსად მისსა ვიყვნეთ, რამეთუ ვიხილოთ იგი, ვითარცა იგი არს"[9].

ამ ადგილთა განმარტებისას წმ. გრიგოლ პალამა აღნიშნავს, რომ ღვთისმეტყველება ღვთის ხილვას შეუძლებლად აღიარებს, მაგრამ, იმავდროულად, შესძლებლადაც თვლის. შეუძლებელად იმიტომ, რომ ღმერთი წარმოუდგენელი და მიუწვდომელია თავისი არსითა და ბუნებით, ხოლო შესაძლებლად აღიარებს იმიტომ, რომ ღმერთი ახლოს მოდის მთელ ქვეყნიერებასთან და თავის თავს მისაწვდომს ხდის საკუთარი ენერგიების მეშვეობით. ამდენად, ეს ორი რამ არა ურთიერთგამომრიცხავი, არამედ ჰარმონიული რეალობაა.

ღვთის მიუწვდომლობა არ გამორიცხავს მის ხილვადობას, შემეცნებადობას.  არც ღვთის ხილვა და შემეცნება არ უარყოფს, ან აკნინებს მისი არსის (ბუნების) მიუწვდომლობას. როგორც შექმნილ არსებას, მოსეს არ შეუძლია შეუქმნელი ღმერთის პირის ხილვა, ამიტომ დადგა იგი ,,კლდის ნაპრალში" და დაფარა ღვთის ხელმა, ჩაიარა რა მისმა დიდებამ, რომლის მხოლოდ "ზურგის" ხილვა შეძლო მოსემ.  მაშინ, როდესაც წინასწარმეტყველმა ელიამ ღვთის თანამყოფობა (თანდასწრება) შეიგრძნო, სახე დაიფარა თავისი მოსასხამით.  ხოლო ქრისტეს ფერისცვალებისას, მოციქულები, რომლებიც მეტად შეშინებულნი იყვნენ, ,,დავარდეს პირსა ზედა თჳსსა."[10]

ღვთის გამოცხადება ადამიანისადმი არ შემოიფარგლება ერთი რომელიმე სახით ან მნიშვნელობითა და აზრით.  როგორც წმინდა მაკარი ეგვიპტელი აღნიშნავს, ღმერთი გამოეცხადა თითოეულ წმინდა მამას ისე, "როგორც მას ენება და ესურვა".  მისი გამოცხადება აბრაამთან, ისააკთან, იაკობთან, ნოესთან, დანიელთან, დავითთან, სოლომონთან, ესაიასთან და სხვა წმინდა წინასწარმეტყველებთან ერთმანეთისაგან განსხვავებული იყო.  მაშინაც კი, როცა ღმერთი ერთსა და იმავე პიროვნებას ეცხადება, ეს არ ხდება ერთი და იმავენაირად.

ადამიანი თანდათანობით შედის ღმერთთან ზიარებაში და ხდება მისი დიდების მხილველი.

საბოლოოდ, ყველა გამოცხადება ძველ აღთქმაში, როგორც ღვთის სიტყვის განკაცებამდელი გამოცხადება, განკუთვნილია არა მხოლოდ იმ პიროვნებებისადმი, რომლებსაც უშუალოდ ეცხადებოდა ღმერთი, არამედ ესაა ღვთაებრივი განგებულება და მისი ხორციელად მოსვლის მომზადების შემადგენელი ნაწილი.

მოსე არც პირველი ყოფილა და არც ერთადერთი ადამიანი, რომელმაც "ძველ აღთქმაში" ღმერთი იხილა.  თვითონ ღმერთი ესაუბრება მოსეს, ამბობს: "მე ვარ უფალი, რომელი ვეჩვენე აბრაჰამს, ისაკს და იაკობს, რომელთა ღმერთი მე ვარ და სახელი ჩემი არა ვაუწყე მათ."[11]  ამდენად, მოსესთან პირველი გამოცხადებისას იგი გამოცხადდა, როგორც აბრაამის, ისააკის და იაკობის ღმერთი. ამ გამოცხადებისას, ცეცხლმოდებულ მაყვლოვანში, მოსე შიშობდა და სურდა ახლოს მისულიყო მასთან.  მაგრამ როგორც კი ღვთის ხმა ესმა მაყვლოვანიდან, პირი მიიქცია, რადგან შეეშინდა.  როცა ღმერთმა განუცხადა მოსეს, რომ იგი მას თავისი ხალხის გასათავისუფლებლად გზავნიდა ეგვიპტეში, მოსემ სთხოვა ღმერთს, თავისი სახელი გამოეცხადებინა, რათა ისრაელიანებს მისი ცნობა შეძლებოდათ.  ღმერთმა უპასუხა: ,,მე ვარ მყოფი...  ესრე არქუ ძეთა ისრაელისათა: "რომელ-იგი არს მყოფი, მან მომავლინა მე თქუენდა."[12]  ამდენად, მოსე ღვთის მხილველი პირველი პიროვნება გახდა, რომელსაც ღმერთმა გამოუცხადა თავისი თავი, როგორც "მყოფი", ე.ი როგორც  ყოფიერება, არსება და როგორც პიროვნება, ჰიპოსტასი. იმავე მოსეს ღმერთი უცხადებს თავის თავს, როცა სჯულს გადასცემს მას, და ასე, მრავალგზის აღთქმული მიწისკენ მოგზაურობისას. მართლაც, მოსეს მთელი მოგზაურობისას ღვთის პიროვნული თანხლება ამაგრებდა.  საბოლოოდ, მოსე წარმოჩნდა, როგორც პიროვნება, რომელსაც უხილავს ღმერთი ახალი აღთქმის პერიოდშიც კი: როცა გამოჩნდა იგი წინასწარმეტყველ ელიასთან ერთად უფლის ფერისცვალებისას. აღინიშნება, რომ მოსე გამოცხადდა როგორც წარმომდგარი მიცვალებულთაგან, ხოლო ელია წარმომდგარი ცოცხალთაგან. ამავე დროს, მოსე წარმოადგენს რჯულს, ხოლო ელია წინასწარმეტყველთა წარმომადგენელია. მოსე მიიცვალა აღთქმულ მიწაზე შეუღწევლად, სადაც იესო ნავეს-ძე წარუძღვა ხალხს.  ანალოგიურად, რჯულმაც  გარკვეულ დრომდე იარსება, ვიდრე არ გაუქმდა, როგორც აჩრდილი ღვთის სასუფევლის გამოვლენამდე, რომელიც იესო ქრისტემ შემოიტანა ამქვეყანად.

ელია არ მომკვდარა, არამედ გადაყვანილ იქნა მარადიულ ჭრშმარიტებაში.  ანალოგიურადვე, წინასწარმეტყველება არ გაუქმებულა, არამედ აღსრულდა, როგორც უცილობელი, უდავო ჭეშმარიტება.  ღვთის გამოცხადება იმ პიროვნებათა ცხოვრებასა და სიცოცხლეში, რომლებიც მას ხედავენ, არ გახლავთ რაღაც ამქვეყნიური, მიწიერი ფენომენი, და კიდევ უფრო ნაკლებად - პირადი მიღწევა.  უფრო მეტიც, ღვთის გამოცხადება ადამიანისადმი ღმერთის მოძრაობის შედეგია.  როგორც გამოცდილებას, რომელსაც შექმნილი და შემოსაზღვრული ადამიანი ურთიერთობაში შეჰყავს შეუქმნელ და ტრანსცენდენტალურ ღმერთთან, როგორც წესი, თან ახლავს მძიმე, რთული განსაცდელები. ეს ჩანს მოსეს შემთხვევაშიც, რომელიც "გამოიცადა ღვთისაგან და მას შემდეგ გამოჩნდა ერთგული და სარწმუნო, მოთმინებით გამძლები მრავალი განსაცდელისა, გახდა რა განმათავისუფლებელი, წინამძღოლი და მეფე ისრაელისა."  რა თქმა უნდა, მნიშვნელოვანია, რომ მოსე ეგვიპტეში 40 წლიანი ყოფნის შემდეგ,  კიდევ 40 წელი გაიხარჯა გადასახლებაში იმისათვის, რომ მომზადებულიყო და ემწყემსა რჩეული ხალხი მომდევნო, კიდევ 40 წლის განმავლობაში.

წმინდა გრიგოლ ნისელის თანახმად, მოსეს ღვთის გამოცხადებები ხელმღვანელობდა, რომ მის განუწყვეტლივ შემეცნებაში მაღალი საფეხურებისთვის მიეღწია.  თავდაპირველად მოსემ ღმერთი "ცეცხლში", ე.ი ნათელში იხილა, შემდეგ "წყვდიადში".  ამდენად, რაც უფრო ახლოს მივიდა ღმერთთან, მით უფრო მიხვდა, რომ ღვთაებრივი ბუნება ყოველგვარი ხილვის, ჭვრეტის მიღმაა. საბოლოოდ, ის მივიდა ხელთუქმნელ კარავთან, რაც ნიშნავს ღვთისადმი მის ამაღლებათა მწვერვალს, ერთგვარ ბოლო წერტილს.

ეს ხელთუქმნელი კარავი, რომლის მიხედვითაც ბრძანა მან ხელითქმნილი კარვის მშენებლობა, არის ქრისტე, "დაეცა რა ჩვენს შორის იგივე კარავი".  ამ გამოცხადებას, უფრო მეტიც, ძალიან ღრმა გავლენა აქვს სულზე, ისევე როგორც სხეულზე. შინაგანი ბრწყინვალება, სიკაშკაშე გამოიხატება ღვთის მხილველი პიროვნების სხეულზე, მის გარეგნულ მხარეზე.  როცა მოსე სინას მთიდან 40 დღის შემდეგ აღთმის ფიქალებით ჩამოდის, ხალხი შეშინებული ეგებება, მოკრძალებით ხვდებიან მას მისი პირსახის გამო, რომელიც ბრწყინავდა ღვთის ხილვისა და მასთან საუბრის გამო.

ძირითადად და არსებითად, მზადება ხორციელდებოდა კაცობრიობის მთელი ისტორის მსვლელობისას გარკვეულ ჟამამდე.  და სწორედ ამიტომაა, რომ მარიამს ვიხსენიებთ "მიზეზად იმ ყველაფრისა, რაც წინ უძღოდა მას".

ღვთის გამოცხადება ადამიანში შიშს წარმოშობს. უფლის სამმა მოწაფემ, რომლებიც ფერისცვალებისას მასთან ერთად იყვნენ, სწორედ ეს დაუძლეველი შიში იგრძნეს, ესმათ რა ღრუბლიდან გამომავალი ხმა: ,,ესე არს ძე ჩემი საყუარელი, რომელი მე სათნო-ვიყავ."[13] ასევე, ჯარისკაცებიც, რომლებიც ქრისტეს შესაპყრობად წარიგზავნენ გეთსამანეს ბაღში, მოისმინეს რა - "მე ვარ" - "გარეუკუნიქცეს და დაეცნეს ქუეყანასა"[14].

წმინდა გრიგოლ პალამა (მას საეკლესიო მსახურებაში "მეორე მოსე" ეწოდება, "რომელიც ღირს იქმნა ათონზე ღვთაებრივი წყვდიადის ხილვისა".) ღვთის გამოცხადებას ჯვრის საიდუმლოს განცდას უკავშირებს. და ეს არ შემოიფარგლება ახალი აღთქმის ეკლესიის წმინდანებით, არამედ ვრცელდება ძველი აღთქმის ყველა მართალზე, ღვთის ყველა მეგობარზე.  "ქრისტეს ჯვარი, - ამბობს ეს წმინდანი, - ყოველთვის იყო ჩვენს წინაპართა შორის, ვიდრე ჯერ კიდევ ცხადად გამოცხადდებოდა, სწორედ ეს საიდუმლო მოქმედებდა მათში."[15] მოსესთვის ეს იყო ჯვარი თავისი ხალხის ეგვიპტიდან გამოყვანისა და იმ მხარეს წაყვანისა, საითაც ღმერთი წარუძღვებოდა.  ასევეა აბრაამის ჯვარიც, დაეტოვებინა თავისი სამშობლო, ოჯახი და საკუთარი სახლი იმისათვის, რომ შედგომოდა გზას ღვთისაკენ. ჯვრის საიდუმლო, სხვა სიტყვებით რომ ვთქვათ, იყო ერთგვარი აქტი, საქმე ამა თუ იმ ვითარებასა და სიტუაციაში, როგორც მოციქული პავლე შეგვაგონებს თავისი სიტყვით: ,,სოფელი ჩემდამო ჯუარ-ცუმულ არს და მე - სოფლისა"[16]. "სოფელი ჩემდამო ჯუარ-ცუმულ არს" - ჯვრის საიდუმლოს პირველი საფეხურია.  მეორე საფეხური ამ საიდუმლოსი კი "ჩვენი ჯვარცმაა სოფლისადმი".   ამ საფეხურზე შედგომისას ჩვენი ხორციელი გონება კვდება და გამოცხადების ძალით, ღვთის ხილვით ცოდვის რჯული წყვეტს მოქმედებას ჩვენს სხეულში. ვინც ღმერთს ხედავს, გათავისუფლებულია ტყავის სამოსელისაგან, რომელშიც ცოდვა მოქმედებს, როგორც მოსესთან ვნახეთ, რომელმაც მოიშორა თავისი ტყავის ფეხსაცმელი, როცა აალებულ მაყვლოვანს მიეახლა.

ვნებებისგან და ხორციელი გონებისაგან გათავისუფლება ცვლის მათ, ვინც ყველა ადამიანში ღმერთს ხედავს, ვინც გულში იკრავს მთელ ქვეყანას და მზადაა გაიღოს საკუთარი თავი სხვებისთვის.  სწორედ ასე, მოსემ გაიღო საკუთარი თავი დასაღუპად, თუ ღმერთი არ შეუნდობდა ცოდვას იმ ისრაელიანებს, რომლებმაც უდაბნოში ოქროს კერპი გაიკეთეს. მართალმა სიმეონმა ტაძარში აღიარა ჩვილი ქრისტე ყველა ხალხის მაცხოვრად და მშვიდობით მიიღო თავისი გარდაცვალება ამქვეყნიდან. მოციქულ პავლეს სურდა და ლოცულობდა კიდეც, რომ თვითონვე ყოფილიყო შეჩვენებული და ქრისტესაგან მოკვეთილი (რომელიც უზომოდ უყვარდა), რათა თავისი მოძმე-თანამემამულენი ეხსნა უმეცრებისაგან (რომ. 9:1-7).  და მეუდაბნოე ასკეტებიც, როცა ისინი მიიწეოდნენ ღვთის ხილვისა და შემეცნებისაკენ, თავისდაუნებურად ლოცულობდნენ მთელი მსოფლიოსათვის.

ძველი აღთმის გამოცხადებები, ჩვეულებრივ, ეკლესიის მამათა მიერ განიმარტება, როგორც წმინდა სამების მეორე ჰიპოსტასის გამოცხადება, რომელიც ამზადებს გზას და წინადასახავს თავის განკაცებასა და დიდებულ გამოჩენას კაცობრიობის წინაშე.  დიდება ღვთისა, რომელიც წარმოდგენილია როგორც ნათელი, როგორც ღრუბელი, როგორც ცეცხლის სვეტი, როგორც წყვდიადი, როგორც ქარიშხალი, როგორც ფაქიზი და მშვიდი სიო, კვლავ ბრწყინავს  თაბორზე, როგორც მიუწვდომელი სინათლე. იგივე დიდებულება კვლავაც აგრძელებს გამოცხადებას დღევანდელ ცხოვრებაშიც მათდამი, რომლებიც ამის ღირსნი არიან  (იმდენად, რამდენადაც შეუძლიათ მისი მიიღება) - და კიდევ უფრო მეტადაც გამოცხადდება მომავალში. განკაცებამდე და ევქარისტიის წმიდა საიდუმლოს დაფუძნებამდე, შეუქმნელმა ნათელმა გარეგნულად განანათლა ღმერთის მხილველნი, ხოლო აწ დაინერგება და იარსებებს, როგორც ერთგულთა და სარწმუნოთა შინაგანად განმანათლებელი .

თვით ღმერთი გამოვლინდა ძველი აღთქმის თეოფანიებში, გამოცხადებით: "მე ვარ".  ახალი აღთქმის გამოცხადება კი, რომელიც ღვთის სიტყვის განკაცებაშია, ქრისტეს აღთქმით, "მე თქვენ თანა ვარ", ღვთისა და ადამიანის თანაცხოვრებით დასრულდა, რომელიც გარდაგვქმნის ღმერთად ყოველივეში, "ჩვენივე არსის იგივეობის შეუცვლელად".  ამავე აზრით, ქრისტეს მოციქულთა წინაშე აღსრულებული ღვთის გამოცხადებანი, ისევე როგორც ახალი აღთქმის ეკლესიის ყველა წმინდანის წინაშე, გაცილებით სრულყოფილია, ვიდრე ძველი აღთქმის გამოცხადებანი. ღვთის ეს გამოცხადებები არ არის მარტოოდენ მისი პიროვნული, ანუ ჰიპოსტასური გამოვლინება, არამედ - ესაა ღმერთთან ზიარება, რომელიც აღგვამაღლებს ჭეშმარიტი პიროვნულობის, ჰიპოსტასურობის სიმაღლემდე. ესაა ღვთის ჩვენებანი, რომლებშიც რეალურ პიროვნებებად ვიხილვებით და, ამდენად, ვხდებით მისი მსგავსნი და დიდებულების თანამოზიარენი.

ინგლისურიდან თარგმნა აკაკი ჯოხაძემ

_________________
შენიშვნები

[1] გამოსვლა 33:20.
[2] ფსალმუნი 17 (18): 12.
[3] იოანე 1:18 და 1 Jn 4:12.
[4] 1 ტიმ 6:16.
[5] დაბადება 32:30.
[6] გამოსვლა 33:11.
[7] იობ. 42:5.
[8] მთ. 5:8.
[9] I ინ. 3:2.
[10] მთ. 17:6.
[11] გამოსვლა 6:2-3.
[12] გამოსვლა 3:14.
[13] მთ. 17:5.
[14] ინ. 18:6.
[15] წმინდა გრიგოლ პალამა, XI ჰომილია.
[16] გალატელთა. 6:14.

ვფლობთ თუ არა ბიბლიის ზუსტ ასლებს (ხელნაწერებს)?

რიჩარდ დიმი

შესავალი

ბევრ სკეპტიკოსს სჯერა, რომ ბიბლია საუკუნეების განმავლობაში რადიკალურად შეიცვალა. სინამდვილეში, ბიბლია ითარგმნა სხვადასხვა ენებზე (ბერძნულად, ლათინურად, გერმანულად, შემდეგ ინგლისურად და სხვა ენებზე). თუმცა, უძველესი ხელნაწერები (ებრაული, არამეული და ბერძნული) სავსებით სანდოდ გადაიწერებოდა საუკუნეთა განმავლობაში - ძალიან მცირე, უმნიშვნელო ცვლილებებით.

ძველი აღთქმა

საიდან ვიცით, რომ ბიბლია 2000 წლის მანძილზე უცვლელად ინახებოდა და გადაიწერებოდა? მკვდარი ზღვის გრაგნილების აღმოჩენამდე, ძვ. აღთქმის უძველესი ებრაული ხელნაწერი იყო მაზორეტული ტექსტი, ახ. წ. 800 წლით დათარიღებული. მკვდარი ზღვის გრაგნილები თარიღდება უფლის, იესო ქრისტეს მოღვაწეობის პერიოდით, იგი გადაიწერა ყუმრანის მოსახლეობის (თემის) მიერ, მკვდარი ზღვის გარშემო არსებული ებრაულ სექტის მიმდევრების მიერ. ჩვენ ასევე გვაქვს სამოცდაათთა ბერძნული თარგმანი (სეპტუაგინტა) ძვ. აღთქმისა, რომელიც ქრისტეს შობამდე III-II (270 წ.) საუკუნით თარიღდება. როდესაც ამ ტექსტებს შევადარებთ, რომელთა შორისაც 800-1000 წლიანი უფსკრულია, გაოცებულნი დავრჩებით, რადგან ორივე ტექსტი 95% იდენტურია, მათში მხოლოდ მცირე ვარიაციები და რამდენიმე შეუსაბამობაა.

ახალი აღთქმა

არსებობს ათი ათასობით ხელნაწერი ახალი აღთქმისა, რომლებიც, მთლიანად თუ ნაწილობრივ, თარიღდებიან ახ. წ. II საუკუნიდან XV საუკუნემდე, როდესაც საბეჭდი მანქანა გამოიგონეს. ეს ხელნაწერები აღმოჩენილია ეგვიპტეში, პალესტინაში, სირიაში, თურქეთში, საბერძნეთში, იტალიაში, და ყოველგვარი "პირის შეკვრა" საეჭვოა, ნაკლებად დასაჯერებელია. ყველაზე ძველი ხელნაწერი, ჯონ რილენდისად წოდებული, დათარიღებულია ახ. წ. 125 წლით. იგი ნაპოვნი იქნა ეგვიპტეში, ანუ მცირე აზიიდან (სადაც ახალი აღთქმა თავდაპირველად შეიქმნა) მცირე მანძილის დაშორებით. არაერთი უძველესი ქრისტიანული პაპირუსი აღმოაჩინეს 1935 წელს, 150 წლით დათარიღებული, ოთხთავის (ანუ ოთხი სახარების) შემცველი. ბოდმერის (ბოდმერის ბიბლიოთეკა, შვეიცარია) II პაპირუსი აღმოაჩინეს 1956 წელს, თარიღდება ახ. წ. 200 წლით და მოიცავს იოანეს სახარების 14 თავსა და ბოლო შვიდი თავის ნაწილებს. ჩესტერ ბითის ბიბლიური პაპირუსი აღმოაჩინეს 1931 წელს, თარიღდება ახ. წ. 200-250 წლით და მოიცავს ოთხთავს, მოციქულთა საქმეებს, წმ. პავლე მოციქულის ეპისტოლეებს და გამოცხადებას. წმ. წერილის ხელნაწერთა რაოდენობა გაცილებით მეტია, ვიდრე უძველეს საისტორიო მწერლობის ძეგლებისა, მაგ. როგორიცაა კეისარის "გალური ომები" (10ბერძნული ხელნაწერი, უძველესი ხელნაწერი 950 წლითაა დაშორებული დედანს), ტაციტუსის "ანალები" (ორი ხელნაწერი, მათ შორის უძველესი 950 წლითაა დაშორებული დედნისაგან), ტიტუს ლივიუსი (20ხელნაწერი, მათგან უძველესი 350 წლითაა დაშორებული დედანს, და პლატონი (7 ხელნაწერი).

ათასობით ადრეული ქრისტიანული ნაწერები და ლექციონარები (პირველი და მეორე საუკუნისა) ციტირებენ ახალი აღთქმის წიგნებიდან მუხლებს. ფაქტობრივად, ეს მთელი ახალი აღთქმაა ადრეულ ქრისტიანულ მწერლობაში. მაგალითისათვის, წმ. კლიმენტის ეპისტოლეში კორინთელთა მიმართ (თარიღდება ახ. წ. 95 წლით) ციტირებულია მუხლები ოთხთავიდან, მოციქულთა საქმეებიდან, პავლე მოციქულის ეპისტოლედან - რომაელთა მიმართ, კორინთელთა მიმართ I ეპისტოლედან, ეფესელთა მიმართ ეპისტოლედან, ტიტეს მიმართ ეპისტოლედან, ებრაელთა მიმართ ეპისტოლედან და წმ. პეტრე მოციქულის I კათოლიკე ეპისტოლედან. ეგნატეწ (ეგნატე ღმერთშემოსილი) წერილებში (თარიღდება ახ. წ. 115 წლით.), რომელიც მცირე აზიის რამდენიმე ადგილობრივი ეკლესიის მიმართ დაიწერა, ციტირებულია მუხლები მათესა და იოანეს სახარებიდან, რომაელთა, კორინთელთა I და II ეპისტოლეებიდან, გალატელთა და ეფესელთა ეპისტოლედან, ფილიპელთა მიმართ, ტიტესა და ტიმოთეს მიმართ I და II ეპისტოლეებიდან. ეს წერილები იმაზე მიუთითებს, რომ მთელი ახალი აღთქმა დაიწერა ახ. წ. პირველ საუკუნეში. ამის გარდა, გვაქვს შიდა ტექსტობრივი მტკიცებულებანი ახალი აღთქმის დაწერის პირველი საუკუნით დათარიღებისათვის. მოციქულთა საქმეები მთავრდება მოულოდნელად, უეცრად, პავლე მოციქულის პატიმრობაში, რომელიც სასამართლო პროცესს ელოდება (მოციქულთა საქმენი 28:30-31). შესაძლებელია, რომ წმ. ლუკა "მოციულთა საქმეები" იმ დროის განმავლობაში დაწერა, სანამ პავლე მოციქული უკანასკნელად წარსდგებოდა ნერონის წინაშე; ეს იყო დაახლოებით 62-63 წელს, რაც იმას ნიშნავს, რომ "საქმეთა" წიგნი და "სახარება ლუკას თავისა" (ლუკას სახარება) დაიწერა იესო ქრისტეს მოღვაწეობის, სიკვდილისა და აღდგომიდან ოცდაათი წლის განმავლობაში. სხვა, შიდა ტექსტობრივი მტკიცებულება ისაა, რომ ტექსტში არ არის ნახსენები იერუსალიმის დაქცევა, რომელიც 70 წელს აღსრულდა. მიუხედავად იმისა, რომ წმ. მათემ, მარკოზმა და ლუკამ ჩაწერეს იესო ქრისტეს წინასწარმეტყველება ტაძრისა და ქალაქის დაქცევაზე, რომელიც იმ თაობის ხალხზე მოიწეოდა (მთ. 24:1-2; მკ. 13:1-2; ლკ. 21:5-9, 20-24, 32), ახალი აღთმის წიგნები არ ეხებიან ამ მოვლენას, როგორც აღსრულებულს. თუ წიგნები 70 წლის შემდეგ დაიწერა, მეტი ალბათობაა, რომ ნაწერებში მოხსენიებული იქნებოდა იესო ქრისტეს წინასწარმეტყველების აღსრულება. როგორც ნელსონ გლუკმა, ცინცინატის ებრაელთა კავშირში არსებული იუდაისტური სასულიერო სემინარიის ყოფილმა პრეზიდენტმა და ცნობილმა ებრაელმა არქეოლოგმა განაცხადა: "ჩემი აზრით, ახალი აღთქმის ყველა წიგნი პირველი საუკუნის 40 - 80-იან წლებში დაიწერა".

                                                                        დასკვნა

ვინმემ შეიძლება იფიქროს, რომ ხელნაწერულ მტკიცებულებებში მასობრივი შეუსაბამობებია - სინამდვილეში კი პირიქითაა. ახალი აღთქმის სხვადასხვა ხელნაწერეთა ტექსტი ერთმანეთთან 99.5% თანხმობაში არიან. შეცდომების უმრავლესობა ორთოგრაფიული და სინტაქსურია. რამდენიმე სიტყვა ან შეცვლილია ან დამატებული. არის ორი მუხლი, რომლებიც საკამათოა, მაგრამ არაა არანაირი დოგმატური მნიშვნელობის უთანხმოება და სხვაობა. თუკი რაღაც სადავოს, შეუსაბამობას ვაწყდებით, ამისთვის ბიბლიის უმრავლეს გამოცემას სქოლიოს სახით დართული აქვს შენიშვნები და კომენტარები. როგორ შეიძლება ასეთი, ზედმიწევნითი სიზუსტე დაცული იყოს გადაწერის 1,400 წლიან პერიოდში? ორი მიზეზის გამო:

1. გადამწერნი ზედმიწევნით ამოწმებდნენ თავიანთსავე შესრულებულ ასლებს, უდარებდნენ სხვა ხელნაწერებს (რომელთა ავტორებიც, რა საკვირველია, ამგვარადვე იქცეოდნენ) შეცდომებისაგან დასაცავად.
2. ღვთის ყოვლადწმიდა სულმა ჰყო ყოველივე, იმისათვის, რომ ჩვენ ზუსტი ასლები ( ხელნაწერები) გვქონოდა ღვთის სიტყვისა.

ასე რომ, არ უნდა მოვტყუვდეთ. მორმონების (ჯოზეფ სმიტის ამერიკული სექტა), სასულიერო ლიბერალების ("პროტესტანტული ლიბერალიზმი"), ისევე, როგორც სხვა კულტებისა და ცრუ-რელიგიების (როგორიცაა მაგ. ისლამი) განცხადებები, რომ - თითქოს - ბიბლია სრულიად განადგურდა, სიცრუე და სიყალბეა. სწორედ ამაზე მოწმობს ხელნაწერთა უვრცელესი, ისტორიული მტკიცებულებანი, რომელთა შესახებაც დაიწერა ეს ყოველივე - ზემოთ აღწერილი; საბოლოოდ კი იოანე მახარებლის სიტყვებით რომ ვთქვათ: "ხოლო ესე დაიწერა, რაჲთა გრწმენეს, რამეთუ იესუ არს ქრისტე, ძჱ ღმრთისაჲ, და რაჲთა გრწმენეს და ცხორებაჲ გაქუნდეს სახელითა მისითა" (ინ. 20:31).

რა არ არის ბიბლია!

მაიკლ ბრესემი

თესალონიკის უნივერსიტეტის საღვთისმეტყველო სკოლის ფილოსოფიის დოქტორი

ზოგიერთი არამართლმადიდებელი ქრისტიანი ცდილობს ამოიკითხოს ბიბლიდან მეტი, ვიდრე იქ რეალურად წერია; მათ სურთ ბიბლია იდეალურად წყვეტდეს ყოველგვარ ყოფით და ცხოვრებისეულ პრობლემას. მეორე უკიდურესობაში არიან ის არაქრისტიანები, რომლებიც მხარს უბამენ იმ აზრს, რომ, თითქოს, ბიბლია იმაზე ნაკლებია, ვიდრე ეკლესია ასწავლის; ისინი მუდმივად ეძიებენ ხარვეზს ბიბლიაში და უგულებელყოფენ მის პრინციპებს. მოდით, მივიდეთ უფრო გაწონასწორებულ შეხედულებამდე, რისთვისაც მივმართოთ "აპოფატიკურ განმარტებას", ანუ რა არ არის ბიბლია წმიდა მართლმადიდებელი ეკლესიის ტრადიციული სწავლების მიხედვით. მართლმადიდებელ ეკლესიას აპოფატიკური ღვთისმეტყველების ხანგრძლივი ტრადიცია გააჩნია, რომელიც აღწერს, თუ ვინ და როგორი არ არის ღმერთი, რადგან ადამიანები, ჩვენშივე, საკუთარი უგუნურებით ვზღუდავთ ღვთის არსებას და უბრალო, ადამიანურ გაგების ჩარჩოებში ვაქცევთ მას. ამ აპოფატიკური გაგებით, წმიდა წერილი არ არის...

1. ისტორიის წიგნი. მიუხედავად იმისა, რომ ბიბლია ათასობით წლის ისტორიას მოიცავს და აღწერს, ბიბლია არ არის ძველი ისრაელისა და ძველი ეკლესიის უბრალო ჩანაწერი. ისინი, ვინც ბიბლიას წერდნენ არ იყვნენ ისტორიკოსები, არამედ მოციქულები, წინასწარმეტყველები, სარწმუნოებრივ-სულიერი წინამძღვრები, მეტად სულიერი სიმართლისა და ჭეშმარიტების მოძღვარებაზე  მზრუნველნი, ვიდრე ისტორიული ფაქტების წარმომდგენნი. ბიბლიის ისტორია ისეთ შინაარს გვაწოდებს, რომელიც სულიერ სიმართლეებს ხსნის, გადარჩენის საღვთო განგებულების (გეგმის) თანდათანობით განვითარებასა და მდინარებას ასახავს.
2. მხატვრული რომანი, შეთხზული მოთხრობა. მის დამწერნი არ იზრახავდნენ ისეთი ფაქტების შეედგენას, რომ შეცდომაში შეეყვანათ ხალხი და ამით გამხდარიყვნენ იდუეველები ან ქრისტიანები. ამისთვის უამრავი, გაცილებით მეტი არქეოლოგიური მტკიცებულება არსებობს, ვიდრე ბიბლიაში ჩაწერილი. თუმცა, მართლმადიდებელ ეკლესიას არანაირი პრეტენზია არ აქვს იმასთან დაკავშირებით, რომ ესა თუ ის მოვლენა, რომელიც აღწერილია წმ. წერილში, ისტორიულად 100% ზუსტია. კვლავ აღვნიშნავთ, მისი ისტორიები, პირველ რიგში, გადმოგვცემენ ჭეშმარიტების, სულიერ სიმართლეთა აღწერილობას.
3. სამეცნიერო სახელმძღვანელო. პირველად ის უნდა ითქვას, რომ ბიბლია არ გულისხმობს იმას, რომ მან ვინმეს გეოგრაფია უნდა ასწავლოს, ანთროპოლოგია, ფსიქოლოგია, მედიცინა ან სხვა სამეცნიერო ინფორმაციებს აზიაროს. როდესაც ბიბლია ხსენებულ საგნებს ეხება, ცხადია, იგი დამწერთა შეზღუდულ ცოდნას ეფუძნება, რომელიც იმ პერიოდისათვის ჰქონდათ ადამიანებს. მიუხედავად ამისა, ბიბლია თავის თავში გარკვეულ კონკრეტულ ადათებს, მითითებებსა და გამოცდილებას იმარხავს, რასაც ადამიანთა მოდგმა საჭიროებს წარმატებისათვის, და უფრო მეტად კი სოციალურ კონტექსტში აღსაზრდელად, და იმარხავს იმასაც, რაც ნებისმიერ დროს საჭიროა ზნეობრივობისა და ეთიკურობისთვის, ღვთის სათნოდ საცხოვრებლად.
4. შეუმცდარი თხზულება. ბიბლია შესანიშნავად თანხმდება თავის სულიერ დოგმატებსა და დებულებებში, სულიერ ჭეშმარიტებასა და ზნეობრივ, მორალურ პრინციპებში. ბიბლია უტყუარი მოწმობაა იმაზე, თუ ვინ არის ღმერთი და რა სურს, რა ნებავს ღმერთს, მაგრამ ეს არ გულისხმობს იმას, რომ ყველაფერი, რაც მის გვერდებზეა შეუმცდარი, ყოველგვარი შეცდომისაგან თავისუფალი იყოს. მიუხედავად იმისა, რომ ღვთისაგანაა შთაგონებული, ის ადამიანებმა (ადვილად რომ მოსდით შეცდომები) დაწერეს და თარგმნეს. წმიდა მართლმადიდებელი ეკლესია ასწავლის, რომ ბიბლია გადმოსცემს იმაზე მეტს, ვიდრე უბრალოდ ადამიანურია, მაგრამ ნაკლებს, ვიდრე ღვთაებრივი მთლიანობაა მთელი თავისი სისავსით.
5. პერსონალური საიდუმლოება. ბიბლია არ არის მაგიური (ჯადოქრული) წიგნი, რის წინაშეც შესაძლებელი იქნებოდა კითხვების დასმა, გადაშლა და შემდეგ თითს დადება რომელიმე მუხლზე, რის შემდეგაც მივიღებდით პასუხს ღვთისგან. ასეთი პრაქტიკა ცნობილია, როგორც "ბიბლიომანსია" (ინგ. მომდინარეობს ბერძნული სიტყვიდან - Βιβλιομαντεία/ბიბლიომანტია = ბიბლიით მკითხაობა, მარჩიელობა, წინასწარმეტყველება. მთარგმ.) და მას არ ეთანხმება, არ იზიარებს მართლმადიდებელი ეკლესია. ბიბლია სოციალურ-ზნეობრივ სირთულეებზე ღვთის მიერ ბრძანებულ გადაწყვეტილებებს გვთავაზობს და იმის ცოდნას, თუ როგორ ვიაროთ სიმართლით და ვიპოვოთ ხსნა, მაგრამ ბიბლიას არ აქვს პასუხი ყველა შესაძლო ცხოვრებისეულ პრობლემაზე.
6. ფილოსოფიური ნაშრომი. ბიბლია არც იმას გულისხმობს, რომ მასში ჰუმანისტური ან ფილოსოფიური მსჯელობები ამოვიკითხოთ, როგორ უნდა გვესმოდეს ცხოვრება ან საკუთარი თავი უკეთესად. მეტს გეტყვით, თუკი მკითხველი ბიბლიას სულიერად უახლოვდება, მაშინ ბიბლია თავის სულიერ კურთხევებს ავლენს, უფრო სულიერად, ვიდრე ინტელექტუალურად. სხვა სიტყვებით რომ ვთქვაქთ, ბიბლია ანიჭებს თავისი ჭეშმარიტების სისავსეს, თავისი სიკეთის, სილამაზის, სახიერებისა და მშვენიერების სისავსეს მხოლოდ ეკლესიის წიაღში, იმ ადამიანებზე, რომელთაც აქვთ შინაგანი ცხოველი ურთიერთობა სამწმინდა ღმერთთან - მამასთან, ძესა და სულიწმინდასთან.
7. სამოქალაქო კონსტიტუცია. ბიბლია არ გულისხმობს იმას, რომ იგი გვკარნახობდეს, როგორ უნდა აწესრიგებდეს და მართავდეს საზოგადოება თავის თავს. მიუხედავად იმისა, რომ იგი ზნეობრივ, მორალურ პრინციპებს შეიცავს, რომელთა დაცვა და აღსრულება ყველასთვის სასარგებლოა, მთავრობის ხელმძღვანელთა ჩათვლით. ბიბლია არ უნდა გამოიყენებოდეს იმისთვის, რომ განისაზღვროს და დადგინდეს პოლიტიკური მტკიცებულებები, არც იმისთვის უნდა გამოიყენებოდეს, რომ მხარს უჭერდეს პოლიტიკურად მოტივირებულ პროგრამებს. მართლმადიდებლური ტრადიცია, გადმოცემა ასწავლის, რომ პოზიტიური სოციალური ცვლილება ხდება ეკლესიის წიაღში, როგორც  ღვთის სასუფეველში მორწმუნეთა შორის.
8. თვითდახმარების სახელმძღვანელო. ბიბლია არაა განკუთვნილი საიმისოდ, რომ ეკლესიის წინამძღოლობის გარეშე შეისწავლებოდეს (ცხადია, საუბარია იმაზე, რასაც მართლმადიდებელი ეკლესია ასწავლის თავის შვილებს). ღვთის განზრახვა არაა, რომ ჩვენ "მარტოხელა მწირი ქრისტიანები" ვიყოთ, ბიბლიიდან რაღაც-რაღაცეების ამომკრებნი, მართლმადიდებელი ეკლესიის მიერ გადმოცემული დოგმატური სწავლებების მეთვალყურეობის გარეშე, მათ გაუთვალისწინებლად. ეს ხომ სულ მარტივია, და ზედმეტადაც ხშირი, განცალკევებით, ინდივიდუალურად ბიბლიის არასწორად განმარტება და ერესში ჩავარდნა, ან ეკლესიის გაყოფა ვინმეს მიერ საკუთარი დენომინაციის ჩამოყალიბებით.
9. ამომწურავი რესურსი. მიუხედავად იმისა, რომ უმნიშვნელოვანესი წიგნია, ქრისტიანულ წიგნთა შორის უმთავრესი, იგი არ არის ყველაფერი, რასაც ვსაჭიროებთ; იგი არაა ერთადერთი სასარგებლო წიგნი იმისთვის, რომ ქრისტიანი გახდე და გაიზარდო ქრისტეში. მართლმადიდებელი ეკლესია მოუწოდებს თავის წევრებს, შეისწავლონ არა მხოლოდ ბიბლია, არამდ იკითხონ მართლმადიდებელი ეკლესიის ტრადიცია, წმიდა მამათა და დედათა ნაწერები, ნაშრომები, როგორც მათი მთლიანი წიგნები, ისე შემოკრებილი გამონათქვამები, ლიტურგიკული საგალობლები, ან მსოფლიო კრებებზე მათ მიერ მიღებული გადაწყვეტილებები, კანონები და სხვ. რაზედაც წმ. მართლმადიდებელი ეკლესია აკურთხებს თავის სულიერ შვილებს.
10. საღვთო ბიოგრაფია. თვითონ ბიბლია არ არის ღმერთი, იგი არ აღწერს ღმერთს მთელი სისავსით და არ არის იგი ღმერთთან შეხვედრის ერთადერთი საშუალება. წარმოდგენა რომ გვქონდეს, ვიცოდეთ, რომ ასეთი გზა "ბიბლიის თაყვანისმცემლობაა", იგივე კერპთაყვანისცმემლობა.  სამწუხაროდ, ზოგიერთი ქრისტიანი უფრო მეტ დორს ხარჯავს თავისი ბიბიბლისა და ღმერთის შესწავლაში, ვიდრე ღმერთთან პირდაპირ, უშუალო, ზიარებაში ლოცვისა და თაყვანისცემის მეშვეობით. თუმცა, არიან ისეთებიც, რომლებიც თაყვანსცემენ და ლოცულობენ საკმარისი ცოდნის გარეშე მასზე, ვისაც თაყვანსცემენ და ვის მიმართაც ლოცულობენ, და არც ის იციან, თუ რატომ აკეთებენ ამას. ესეც, ასევე, უმართებულოა და საჭიროებს გამოსწორებას.

ზემოთ აღნიშნულია ათი პუნქტი, რაც - შეიძლება ითქვას, ან არ ითქვას, - არ არის ბიბლია. ორი ათასწლეულის განმავლობაში, არაერთი მცდელობა იყო, ბიბლია კატეგორიებად დაეყოთ და დაენაწილებინათ. ბიბლია ნამდვილად უნიკალური წიგნია მთელს მსოფლიოში ტომებად გამოქვეყნებულ წიგნთა შორის. საუკეთესო გზა, რომ გავიგოთ, თუ რა არის ბიბლია, ან რა არ არის, ესაა მისი კითხვა, ჭვრეტა, განხილვა, მის შესახებ თქვენი მოძღვარების ან სხვა, განათლებული მართლმადიდებელი სულიერი წინამძღვრების დაკითხვით, და ამის შემდეგ უფრო მეტი კითხვით. ბიბლია მარად გააოცებს და განაცვიფრებს ადამიანს თავისი სულიერი და ზნეობრივი, მორალური წიაღსვლებით ღვთისა და კაცობრობის შესახებ, მთელი სიცოცხლის განმავლობაში.
როცა ბიბლიასთან გვაქვს საქმე, "შეუძლებელია იმ ყოველივეს ცოდნა, რასაც ვსაჭიროებით". ვისაც სჯერა, რომ ყველაფერი შეტყო ბიბლიიდან (არ აქვს მნიშვნელობა რომელიმე სასწავლებლიდან თუ ინდივიდუალურად), თავს იტყუებს. ბიბლიის მეცნიერ-მკვლევარები, პროფესორები, რომლებიც ყველაზე ხშირად სვამენ ბიბლიის უღრმესი ჭიდან, არასოდეს უკვდებათ წყურვილი და ისევ და ისევ უბრუნდებიან მას. ასე რომ, ჩვენი სურვილია რეგულარულად (სწორად და თანაზომიერად) ვასწავლიდეთ და შევამეცნებდეთ ჩვენსავე თავს წმ. წერილს. როგორც დიდი მეფე სოლომონი, ჩვენც გვაქვს შესაძლებლობა მივეწიფოთ სიბრძნეს და გავხდეთ ბრძენნი. "არარა იგი ეგრეთ უყუარს ღმერთსა, ვითარ-იგი, რომელნი სიბრძნესა შინა ყოფილ არიან" [სიბრძნე სოლომონისა 7:28].

შესაქმე და საუკუნეთა აღსასრული - II ნაწილი

მაგალითად, ნათქვამია, რომ მუდმივად იზრდება საშუალო სიდიდე დედამიწის ტემპერატურისა, რაც იწყვევს ყინულის დნობას პოლუსებში. თუ პოლარული ყინული დადნება ოკეანეების საშუალო დონე აიმაღლებს 70 მეტრით და ტერიტორიები, რომლებზეც დასახლებულია დედამიწის მოსახლეობის მეოთხედი ჩაიძირება წყალში. სავარაუდოდ, ყოველწლიურად 24 მილიარდი ტონა ნიადაგისა იკარგება ყველა კონტინენტიდან. ბოლო დროის განმავლობაში რამდენიმე ათეული მოცულობა ნიადაგისა დაიკარგა, რომელიც მთელი შეერთებული შტატების სამეურნეო მიწებს უტოლდება. შეერთებული შტატების განვითარების პროგრამის (UNDP) მონაცემებით, გაუდაბნოების ზარალი წელიწადში 40 მილიარდი დოლარია. თითქმის მთელი წიაღისეული წყლები ევროპაში უკვე დაბინძურდა ადამიანისათვის მავნე ნივთიერებებით და სასმელად უვარგისი გახდა. ეს არის პირდაპირი შედეგი მიწების ზედმეტად განოყიერებისა ინტენსიური სამეურნეო სამუშაოებისა. გენეტიკის სფეროში მიმდინარე “წარმატებები”, რომელიც შეიძლება კულმინაცირდეს ადამიანის კლონირებით, გამოიწვევს საზარელ / საშინელ მორალურ და სოციალურ შედეგებს. ბირთვული ნარჩენები იზრდება იმდენად, რომ მხოლოდ შეერთებულმა შტატებმა შვიდასი ათასი ტონა ურანი გამოლია, რომელის შენახვაც ძალზედ ძვირია და ამიტომ მისით ბომბების შექმნა დაიწყეს. თუმცა, ამ საკითხებზე ვრცლად საუბარი მეცნიერებს ეხებათ. კაცობრიობას, მთელი ისტორიის მანძილზე, გამოცდილი აქვს ეკოლოგიური კადასტროფები, რომლებიც აღწერილნი არიან წმინდა წერილში. აღსანიშნავია, ჩვნი ყურადღება შევაჩეროთ ამ კატასტროფების მიზეზებზე და არა მათ ისტორიულ შედეგებზე. წმინდა წერილის, ღმრთის მიერ შთაგონებულ მუხლებში, უდიდესი მოვლენა - ღმრთის სიტყვის განკაცება და ზოგადად ეკლესიის მამები მიმართულნი არიან (კატასტროფათა) სხვადასხვა არსებული მიზეზებისაკენ, მათი მნიშვნელობისაკენ და არა მათი მდგომარეობისა თუ განვითარებისკენ; ისინი საუბრობენ ყოფიერებათა გამოწვევებზე და არა მათ არსზე. ეს უკანასკნელი კი რაღაც არაარსებითი მნიშვნელობისაა წმიდა წერილისა და პატრისტიკული ტრადიციისათვის, მაგრამ არა მეცნიერებისათვის, რომელიც მას, როგორც მთავარ საგანს ისე ეპყრობა. სამეცნიერო მეთოდი, ეყრდნობა ადამიანის გონივრულ უნარებს, ხელს უწყობს ნივთიერებათა მატერიალური ცნობიერების განვითარებას. ღმრთისმეტყველება, თუმცა ეყრდნობა წმიდათა გამოცდილებას და მეტადრე ღმრთის შემეცნებას მხოლოდ გონების მეშვეობით, - როგორც პატრისტიკული წერილებით განათლებული - წინაუძღვის კაცს და მიმართავს მას, რათა განიცადოს ერთადერთი, დაუსაბამო, მხოლოო შეუქმნელი და დაუბადებელი. ყველაზე დიდი ეკოლოგიური კატასტროფა, რომელიც აღწერილია წმინდა წერილში, არის მამამთავარ ნოეს დროინდელი წარღვნა; ეს მოხდა იმის გამო, რომ "განმრავლდეს უსჯულოებანი და ბოროტებანი და კაცთანი ქუეყანასა ზედა და ყოველი გონებდენ გულსა შინა თჳსსა მოსწრაფებით ბოროტთა ყოველთა დღეთა" (დაბადება 6. 5). ადამიანი ღმრთის წინააღმდეგ წავიდა (ე.ი ღმრთის წინააღმდეგ დაიწყო ბრძოლა), წინააღმდეგ მისი მაცხოვრებლისა, სულიერი არსებობისა და სიცოცხის მიმნიჭებელისა. სიბოროტის გაბატონების გამო (რომელიც ადამიანის თავისუფალი ნების ბოროტად გამოყენების შედეგი იყო) იმ დროს, უფალმა (კაცთა იძულებით) თქვა: "არა დაადგრეს სული ჩემი კაცთა ამათ შორის უკუნისამდე ყოფისათჳს მათისა ჴორც" (დაბადება 6. 3). "ჴორცში" იგულისხმება "ადამიანის ავხორცული დამოკიდებულება, მისი პიუტყვულ-მხეცური, უმსგავსო (შდრ. - ადამიანი ღმრთის მსგავსად და ხატად შეიქმნა) და ვნებებით სავსე ცხოვრება". ამდენად, წარღვნა არ მოვლენილა, როგორც უფლის სასჯელი, არამედ გამოწვეულ იქნა ყოველმხრივი და ყოვლისმომცველი აჯანყებით და წინააღმდგომობით კაცობრიობისა. ასეთივე მდგომარეობაა სოდომისა და გომორის შემთხვევაშიც. ღმრთისა და აბრაამის საუბარში, განცხადებულია ის, რომ ამ ქალაებში მცხოვრებ ადამიანთაგან ათი მართალიც კი არ აღმოჩნდა, რომელთა გამოც შესაძლებელი იქნებოდა მათი განადგურების თავიდან აცილება, შეწყვეტა (დაბადება 18. 20-23). მსგავსად ნინევიის შემთხვევისა, როდესაც ხალხმა შეინანა და გაუქმდა კიდევაც ქალაქის განადგურება (იონა 3. 10). ასეა, ადამიანთა კეთილი განზრახვა უერთდება ღმრთის ნებას, რაც თავისთავად ჰპოვებს ისტორიაში თავის გამოხატულებას. უფალი არ არის მსაჯული, კრიტიკოსი. ჩვენ არ უნდა ვხედავდეთ უფალს იურიდიული მოსამართლის ჭრილში. ძველ აღთქმაში მრავალი ადგილი უკავშირდება საუკუნეთა აღსასრულს, აღწერილია ნიშნები ამ დროისა სხვადასხვა წმ. წინასწარმეტყველთა: ამოსის, იოელის, ნაუმის, იერემიას, ეზეკიელის და დანიელის მიერ. თუმცა, უფალი იესუ, კაცობრიობის მაცხოვარი (გამომხსნელი), იძლევა აღწერას იმ ჭირთა, განსაცდელთა და მოოხრების შესახებ, რომელნიც წინ უძღვიან საუკუნეთა აღსასრულს. ეს გადმოცემული აქვს წმინდა მახარებლებს: მათეს, მარკოზსა და ლუკას, უფლის მოწაფეებს. აგრეთვე წმ. პეტრე და პავლე, მოციქულთა თავნი, გვაუწყებენ საყურადღებოდ და სარწმუნოდ იმ გარემოს მდგომარეობისა და ვითარებაზე, რომელიც მოჭარბებული და გაბატონებული იქნება უკანასკნელ ჟამს და ქრისტეს მეორედ მოსვლისას. თუკი ჩავხედავთ (რათქმაუნდა აუცილებლად მსოფლიო წმიდა ეკლესიის წმ. მამათა მიერ გადმოცემული სწორი ხედვით) წმ. წერილის ზემოხსენებულ ადგილებს, ძველისა და ახალი აღთქმისა, გვამცნობს, რომ იმ დღეებში იქნება საყოველთაო განდგომილება (აპოსტასია), მსგავსი და ამავდროულად მასზე უმეტესი, როგორიც ნოეს დროს იყო, რის შემდეგაც მცირე ხნით გამეფდება "ძე წარწყმედისა", ანტე (ანტიქრისტე). უკანასკნელი წიგნი ახალი აღთქმისა, გამოცხადება წმიდისა მოციქულისა და მახარებელისა იოვანესი, აღწერს მოვლენებს, რომელნიც უკანასკნელ ჟამს უნდა აღსრულდეს. თუმცა, რადგანაც ეს წინასწარმეტყველური წიგნია, გადმოცემულ ტექსტში არსებული უდიდესი სიმბოლურ-სახისმეტყველებითი სიღრმის გამო ბუნდოვანია (ჩვენი უძლურებისა გამო) და მისი განმარტება, ამოხსნა რთულია და ჭირს, ამიტომ იგი დაბეჭდილია "შვიდი ბეჭდით" (გამოცხადება 5. 1). მხოლოდ ის, ვისაც თავად გააჩნია საღმრთო, წინასწარმეტყველური, მადლი შეძლებს და მოახერხებს ამ წინასწარმეტყველებათა გაგება - შემეცნებას; ამიტომ, ერთადერთი ჭეშმარიტი და სარწმუნო ახსნა-განმარტება "გამოცხადებისა" ჩვენი ეკლესიის წმ. მამებმა გადმოგვცეს. ჩვენ ახლა აქ არ დავიწყებთ "გამოცხადების" განმარტების გადმოცემას; არც რომელიმე აღნიშნულ, კონკრეტულ მოვლენას შევეხებით, აღსრულდა თუ არა, არც მათი აღსრულების დროს განვსაზღვრავთ, რადგან ღმრთისმეტყველებისათვის ეს არ არის მნიშვნელოვანი, რამეთუ ეს არ უკავშირდება, არ ეხება ჩვენი სულის გადარჩენას, ცხონებას. თავისი შინაარსის გამო ეს წმინდა წიგნი დიდი ინტერესით იზიდავდა განხილვისა და გამოვკლევისათვის, როგორც ერთგულ მართლმორწმუნეთ ისე წარმართებსაც. ახლა კი ჩვენ შევჩერდეთ "გამოცხადების" მთავარ პიროვნებაზე, ქრისტეზე, "ანისა და ჰოეზე (ალფა და ომეგა)" (გამოცხ. 22. 11) და მთავარ მოვლენაზე, ღმრთის სასუფევლის დაარსებაზე, ესე იგი აღდგენა-განახლებაზე, რომლის დროსაც შეიქმენაბა "ახალი ცა და ახალი ქვეყანა" (გამოცხ. 21. 1). მომავალი ეკოლოგიური კატასტროფები მოხდება არა იმიტომ, რომ ღმერთს ტანჯვა ან ტკივილი სურს (რაც მკრეხელური აზრია), არამედ იმიტომ, რომ ადამიანი ბოროტად იყენებს თავისუფლებას. კაცთა მოდგმა სრულიად უგუნური გახდება და აქვეა საზოგადო, დიდი, საყოველთაო განდგომილებაც. მიზეზი ასეთი უგუნურებისა, ნაწილოფრივ დღესაც, არის ადამიანის შესვრილ-შებილწული, გაუწმინდურებული გონება და აზროვნება. წმინდა მაქსიმე აღმსარებელი ხაზს უსვამს, რომ გამრუდებული აზროვნება, იგივე ფიქრებისა და აზრების უმართებულოდ-არასწორდ და ბოროტად გამოყენება იწვევს საგანთა ბოროტად გამოყენებას, იგივე შეცდომილ, ცოდვიან და ბოროტ ქმედებებსაც (წმ. მაქსიმე აღმსარებელი: ოთხი ასეული თავი სიყვარულის შესახებ 2, 78). ღმერთს არ სურს სასჯელის მოგვაყენოს. ჩვენ უნდა ჩამოვიშოროთ შეხედულება თმერთზე, როგორც შურისმაძიებელიზე. "ღმერთი არის სიყუარული" (I იოვანე 4. 8). მაგრამ არ უნდა ჩავვარდეთ მეორე, კიდევ საშინელ უმეცრებაში და უზრუნველობასა და შვება-განსვენებას მივეცეთ. "სიტყუაი ხორციელ იქმნა" (იოვანე 1. 14) რატომ? - "რაჲთა სიკუდილითა მით განაქარვოს, რომლისა-იგი ჴელმწიფებაჲ აქუნდა სიკუდილისაჲ, ესე იგი არს ეშმაკი" (ებრ. 2. 14). მიზანი და მიზეზი ღმრთის განკაცებისა, ისევე როგორც ქრსტეს ნებსითი ჯვარცმა, იყო მოსპობა (გაუქმება და განქარვება) სიკვდილისა, ხრწნილობისა და ეშმაკისა, რომელიც სიცრუისა და ყოველი ცოდვის მამაა, როგორც ქრისტე ამბობს, რომ "კაცის-მკლველი იყო დასაბამითგან და ჭეშმარიტებასა არა დაადგრა, რამეთუ.. ტყუვილსა, თვისისაგან გულისა იტყვინ, რამეთუ მტყუვარ არს და რამეთუ მამაიცა მისი მტყუვარი არს" (იოვანე 8. 44). ქრისტემ, თავისი ჯვარზე გაღებული მსხვერპლით, არა თუ ღმრთის სამართლიანობა დაკმაყოფილდა, არამედ "აცხოვნა წარწყმედული ცხოვარი" (მათე 18. 11), დაუბრუნა და შეაერთა (შეარიგა) ადამიანი ღმერთს და საჩუქრად უბოძა მას განღმრთობა. წმ. იოანე ოქროპირი ამბობს, რომ უფალი არასოდეს იძიებს შურს, არამედ ჩვენ, ადამიანები, რომლებიც გულღვარძლიანნი, ავნი, ბოროტნი და გესლიანები ვართ. უფალს არ სჭირდება არაფერი. ის გადარჩენას და ცხონებას არ გვთავაზობს რაიმეს, როგორც ღვაწლის, შედეგად მოოვებულ საზღაურს და ჯილდოს. ის გვთვაზობს ცხონებას იმიტომ, რომ მას უყვარს ადამიანი; და უყვარს, რადგან სურს. იგი აცხოვნებს ადამიანს ქრისტეს სხეულის თავისუფალი და ქმედითი სიყვარულით. სხვა სიტყვებით, რომ ვთქვათ, იგი აცხოვნებს თავისი ეკლესიის მიერ. პიროვნება ეკლესიაში საუკუნეთა აღსასრულს, როგორც ღმრთის ხელთ არსებულ დროს ისე განიცდის. განიცდის ღმრთის სასუფეველს სულიწმიდის მიერ. კერძოდ წმიდა ევქარისტიის (ზიარების, საღმრთო ზიარების, ე.ი ღმერთთან ზიარების) დროს, მთელი შესაქმე მონაწილეობს და მყოფობს უფლის სიყვარულში "ყოველთა ერთობისათვის" და არა მხოლოდ მორწმუნენი, წმინდანნი თუ ანგელოსნი. საღმრთო ლიტურგია მხოლოდ სულის გადარჩენა როდია. მღვდელი თუ მრევლი უფლის მადლს მხოლოდ საუკთარი სულის კურთხევისა და განწმედისათვის როდი ევედრებიან, არამედ ისინი ლოცულობენ მათი მატერიალური საჭიროებისთვის და სხვა ქმნილებისათვისაც. "კეთილშეზავებისათვის ჰაერთასა, კეთილგამოღებისათვის ნაყოფთა ქვეყანისათა და ჟამთა მშვიდობისათვის, მენავეთა, მოგზაურთა, მშრომელთა, ტყვეთა ხსნისა და ცხოვრებისა მათისათვის, მშვიდობისათვის ყოვლისა სოფლისა." მთელი ქვეყნიერებისათვის ლოცვა საღმრთო ლიტურგიისას და მადლობის შეწირვა მთელი ქმნილებისათვის, აჩვენების იმას, რომ სამყარო არასოდეს შეწყვეტს არსებობას (ღმრთისმიერი სამყარო). ეს ასევე მიუთითებს იმაზე, რომ ჩვენ ვინც ვიმყოფებით, რასაც ვაკეთებთ, ბუნებრივ გარემოს რაშიაც ჩვენ ვცხოვრობთ, შეძლებს და გაივლის მღვდლის ხელებს, როგორც "შესაწირავი" უფლისადმი, ისე, რომ არ რჩება ცოდვით შებღალული და დამახინჯებული, არამედ განახლებულია "მუდამ კეთილად მყოფობაში" , როგორც წმ. მაქსიმე აღმსარებელი ამბობს. ის, ვინც უკვე შევიდა საღმრთო ლიტურგიის საიდუმლოში, ამაღლებული ცნობიერებით, სრული შეგნებით განიცდის და წვდება / იმეცნებს, რომ მასში მარადიული, საუკუნო ცხოვრება საღმრთო ლიტურგიისას უწყვეტი ხდება, ეს მართლაც აღდგომის დღესასწაულია. თავის მეორედ მოსვლისას, ქრისტე, "კრავი" თანახმად "გამოცხადებისა", იმეუფებს ყოველთა წმიდათა და ცხონებულთა თანა. წმ. ნიკოლოზ კავასილის თქმით: "ის იქნება ღმერთი შორის ღმერთთა; შვენიერი შვენიერთა შორის, გუნდის მეწინავე და მთავარი" (წმ. ნიკოლოზ კავასილა: ცხოვრება ქრისტეში). ადამიანის, როგორც პიროვნების, არმყოფობა ან იგივე არარსებობაში შესვლა შეუძლებელია. წმ. სვიმეონ ახალი ღმრთისმეტყველი ამბობს, რმო მეორედ მოსვლა პირველად მათთვის იქნება, რომელნიც თავიანთ ვნებებს იკმაყოფილებდნენ, ცხოვრობდნენ ცოდვაში და არა წმიდათათვის, რომელნიც მარადის განიცდიან ქრისტეს თანა მყოფობას (წმ. სვიმეონ ახალი ღმრთისმეტყველი: ზნეობრივი საკითხები). ჯოჯოხეთი და სასუფეველი არა ღმრთისათვის, არამედ ადამიანისათვის არსებობს. მართლაც, ჯოჯოხეთი და სამოთხე არსებობს, როგორც ცხოვრების ორი გზა, მაგრამ ღმერთი არ იწვევს მათ შექმნას. ღმერთი თავად არის სამოთხე და სასუფეველი წმინდანთა და ცხონებულთათვის; ესევე ღმერთი ჯოჯოხეთია ცოდვილთათვის. ასეა, მართალთა და ცოდვილთა ნებაც სწვდება ღმერთს და ნებითვე განახლდება მათივე ბუნება, როგორც მარადიულად არსებადი, მაგრამ ცოდვილნი ვერ შეძლებენ უფლის დიდებასა და ნეტარებაში თანაზიარებასა და მონაწილეობას; უფალი არ დაარღვევს ადამიანის თავისუფლებას. სიმართლე მიუთითებს, რომ სული ჯანმრთელია; ცოდვა კი არის ნიშანი სნეულებისა, ავადმყოფობისა. ამიტომ არათუ ღმერთია დამსჯელი; არამედ, ადამიანი არ განკურნებულა ამქვეყნად ცხოვრების განმავლობაში. თავის მეორედ მოსვლაში, ქრისტე არა მხოლოდ აღადგენს ადამიანურ ბუნებას არამედ მთელ ქმნილებასაც, შესაქმეს. მას შემდეგ, რაც დანარჩენი ქმნილებაც ადამიანის გამო დაეცა, ასევე უნდა განახლდეს კურთხეული და განწმენდილი ადამიანის მიერ. როდესაც ადამიანი აღწევს სიწმინდეს, მისი გარემოცვაც იწმინდება. ასეთი მაგალითები მრავალია წმიდათა ცხოვრებანში. წმ. გერასიმე იორდანელი ლომის თანდასწრებით იმყოფებოდა; წმ. სერაფიმე საროველმა დათვი გამოკვება, ვითარცა ცხვარი; მამა პასი მთაწმინდელი ცნობილი იყო გველებთან და სხვა გარეულ ცხოველებთან "ამხანაგობით". აღდგომასთან ერთად განახლდება ადამიანიც, ბუნებაც გათავისუფლდება ხრწნილებისაგან. წმ. სვიმეონ ახალი ღმრთისმეტყველის თანახმად, ბუნება გახდება არამატერიალური და მარადიული. "განახლებისას ბუნება არამატერიალური ადგილსამყოფელი გახდება, ადამიანის შემეცნების მიღმა" (წმ. სვიმეონ ახალი ღმრთისმეტყველი: ზნეობრივი საკითხები, 1, 5).

ღმერთმა შექმნა დრო, სივრცე და მატერია (ნივთიერება) "არარასაგან"; ასე შევა განახლებული სამარადისოდ - "აღქმისა და შემეცნების მიღმა" - ღმრთის სასუფეველში; იქნება მარადიული, უნივთო და უხრწნელი. ყველა ეს საჩუქარი მიენიჭება ადამიანს, უფლის სიყვარულით. რადგან, თუ ადამიანი მიიღებს უფლის სიყვარულს, გულიც კიდევ უფრო მეტად გაიხსნება მის მიმართ. და ის, რაც განაღებს პიროვნების გულს, ესაა სიმდაბლე. რაც უფრო თავმდაბალი ხდება, მით უფრო უახლოვდება უფალს. რაც მეტად იმეცნებს უფალს, მით მეტად თავმდაბალი ხდება. ამავდროულად, ეგოისტიც კიდევ უფრო მეტად შორდება ღმერთს. "ღმერთი ამპარტავანთ შემუსრავს, ხოლო თავმდაბალთა მოსცემს მადლსა" (იაკობი 4. 6). თუ ადამანი სათანადოდ აფასებს უფლის სიყვარულს, განმზადებულია ბრძოლისათვის, რათა მოიღწუაწოს "ღუაწლი იგი კეთილი" (I ტიმოთე 6. 12); ასე იღწვის, რათა არა მხოლოდ მან მიაღწიოს ღმრთის სასუფეველში მარადიულ ცხოვრებას , არამედ, სურს გამოაჩინოს თავისი სიყვარული ძმათათვისაც და პატივისცემა თავისი გარემოცვის მიმართ, ვიდრეღა ცოცხლობს რა ამქვეყნად. მართალი ყოველთვის პატივისცემითაა განწყობილი გარემოს მიმართ. წმ. სილუან ათონელი წერს: "ჩვენი გული, სიყვარულთან ერთად, თანაგრძნობით უნდა იყოს განწყობილი ძმათადმი, ესევე ყველა ცოცხალის მიმართ, რადგან ყველაფერი უფლისაგან შეიქმნა. აი! მწვანე ფოთოლი და შენ კი მოწყვიტე იგი უმიზეზოდ. მიუხედავად იმისა, რომ ეს არ არის ცოდვა, როგორ ვთქვა, მაინც ტკივილს იწვევს; გული, რომელმაც სიყვარული ისწავლა, განიცდის თუნდაც ამ ფოთოლს და მთელ ქმნილებას" (არქ. სოფრონი: წმ. სილუან ათონელი). ნეტარი იოსებ ისიხასტი ბუნებას ისე განიხილავდა, როგორც იარაღს, რომლითაც მადლობას შესწირავს უფალს. ის წერს: "რა სასიამოვნოა გაზაფხულის შემდეგ, სხვლა აღდგომიდან ყოვლადწმიდა ღმრთისმშობლის მიძინების დღესასწაულისაკენ - აგვისტოს თვეში. მშვენიერია კლდეები, მთები... და საერთოდ მთელ ქმნილებას მიყავხარ იდუმალ ფიქრისაკენ, შინაგან ღმრთისმეტყველებისაკენ, ვითარცა ღმრთისმეტყველება უხმოდ - თოთოეული თავისივე ხმით ან მისი უქონლობით. თუკი პატარა ყლორტს შეეხები, მაშინვე ხმამაღალ ტირილს იწყებს, თავისი ბუნებრივი სურნელებით: "ვაი! ნუთუ ვერ მხედავ, რომ მატკინე!" და ასე შემდეგ... ყველაფერს თავისი, საკუთარი ხმა ავს. როგორც სიოსა და ნიავისას, ყველაფერი ჰარმონიაში მოდის ერთმანეთთან, სწირავენ რა უფალს ქებას თავ-თავიანთი მელოდიურობით. (ბერი იოსები: მონაზვნური გამოცდილების გადმოცემა). ის, ვინც განიწმინდა ვნებებისაგან ღმრთაებრივი მადლის მიერ და მიეწიფა განათლებას "ფრთხილი, ფხიზელი და ყურადღებიანია". იგი ხდება სრულყოფილი პიროვნება და შემძლებელი - გაითავისოს ჩვენი დროის პრობლემები, განსაკუთრებით გარემოცვისა. თუმცა, ვკითხულობთ წმ. წერილთა და წმიდა მამათათაგან, რომ რომ ერთ დღესაც ეს სამყარო გარდაიცვლება, როცა ქრისტე განაახლებს მას, თავისი მეორედ მოსვლის დროს. "გამოცხადების" თანახმად, ის განაახლებს მას უფლის ქალაქად, სადაც ტაძარიც და ნათელიც თავად კრავი იქნება! (გამოცხ. 21:22-23). ამიტომ მოდით, სულიერად მზად ვიყოთ ჩვენი ცხოვრების ყოველ წუთის; რათა შეგვეძლოს ვიტიროთ წმიდა იოვანე ღმრთისმეტყველის და გამოცხადების აღმწერთან ერთად: "ჰე, მოვიდოდე, უფალო იესუ!" (გამოცხადება, წმიდისა მოციქულისა და მახარებელისა იოვანესი 22. 20).

შესაქმე და საუკუნეთა აღსასრული - I ნაწილი

ადამიანი "შესაქმის" შემეცნებას ანტიკური აზროვნების მსგავსად ცდილობს, როგორც ეს მრავალ რელიგიურ და ფილოსოფიურ სწავლებებში გამოიხატება. საერთოდ, შეიძლება ითქვას, რომ ძველმა ბერძენმა ფილოსოფოსებმა სამყაროს შექმნაზე სამი სახის ახსნა-განმარტება შემოგვთავაზეს:

• არისტოტელეს სკოლის მიმდევარნი სამყაროს შექმნის მიზეზს მიაკუთვნებენ ღმერთს, "რომელიც იყო პირველი მამოძრავებელი ძალა, უმოძრაო".
• სტოიკოსები და ეპიკურელები მხარს უჭერენ იმ აზრს, რომ სამყარო თვით-არსებადია, ავტონომიური და მარადიული (ე.ი არავიზე და არაფერზე არ არის დამოკიდებულია).
• პითაგორელები ამტკიცებდნენ, რომ ფიზიკური ელემენტები და კანონები ღმრთაებრივნი არიან.

შეიძლება ითქვას, რომ ყოველი მომდევნო თეორია, რომლებიც ასე თუ ისე ეთანხმებიან სამეცნიერო თუ ფილოსოფიურ/რელიგიურ წრეებს, სამ ძირითად კატეგორიაში ნაწილდებიან: მატერიალისტურ, პანთეისტურსა და თეოკრატიულში. თუმცა, ჩვენ წმ. წერილიდან გამომდინარე, ნათელი მტკიცებულება გვაქვს, რომ ღმერთმა შექმნა მთელი ფიზიკური და არამატერიალური სამყარო, არა უკვე არსებული მატერიისაგან, არამედ "არარსებულისაგან" (II მაკაბელთა 2. 28). და, რომ უფალი მყოფობს ამ სამყაროში (ფს. 138. 7-10) და ის არ არის უმოძრაო ყოფიერება. ეს არის ჩვენი ეკლესიის ძირითადი დოგმა. ღმრთის სიტყვით შეიქმნა ყოველი არსებული ქმნილება: "ყოველივე მის მიერ შეიქმნა, და თჳნიერ მისა არცა ერთი რაჲ იქმნა, რაოდენი-რაჲ იქმნა" (იოვანე 1. 3). სამყაროს შექმნა არაფრისაგან არ ნიშნავს იმას, რომ რაც შეიქმნა შემდგომში ავტონომიური და დამოუკიდებელი ხდება. არამედ, ეს ნიშნავს იმას, რომ ღმერთი და სამყარო არის ორი განსხვავებული ყოფიერება, რომლებიც ურღვევი კავშირით არიან დაკავშირებულნი ერთმანეთთან. უქმნელი უფალი არის ერთადერთი შეუქმნელი მიზეზი და სამყარო მისი ქმნადობის შედეგია. როცა უფალი ამბობს "იქმნას ნათელი" და "იქმნა ნათელი" ან, როცა ამბობს "იქმენინ მნათობნი სამყაროსა შინა ცისასა" და "იქმნა ეგრეთ" და, როცა საბოლოდ შექმნა ყოველივე "იხილნა, რამეთუ იყო კეთილ ფრიად" მას არ მიუტოვებია სამყარო და არ განშორებულა მისგან (დაბადება 1. 3-31). სამება ღმერთმა სამყარო თავისი უსასზღვრო სახიერებითა და სიბრძნით შექმნა. სიტყვა "kósmos" (კოსმოსი / სამყარო) მოდის სიტყვიდან "kosmima" (ძვირფასი ქვა, ძვირფასეული); ძვირფასი ქვა (ან ძვირფასეულობა) არის ხელქმნილება, რომელიც გარკვეულ კმაყოფილებას იწვევს ხელოვანში. რა თქმა უნდა, თვითკმარ უფალს არ სჭირდება ასეთი კმაყოფილება, არამედ მან ისურვა და იქმნა კიდეც შემოქმედი გარეგან გამოხატულებაში თავისი დაუტევნელი სიყვარულისა (რომელიც სხვა სიყვარულია, განსხვავებით იმ სიყვარულისა, რომელიც ყოვლადწმინდა სამების პირთა შორის არსებობს). უფლის მყოფობა განუწყვეტელია სამყაროს მთელ მანიძლზე, ყველგან; მხოლოდ თავისი შემოქმედებითი ენერგიით მან ყოველივე არსებული მყოფობაში მოიყვანა "არარსებობისაგან", თავისი "შემაკავშირებელ/შემაერთებელი და ზედამხედველობითი" ენერგიის მეშვეობით იგი ყოველ ქმნილებას "მყოფობასა და არსებობას" უნარჩუნებს (წმ. გრიგოლ პალამას წერილები). უფლის შემაერთებელ-შემაკავშირებელი და ზედამხედველობითი ასევე განგებისმიერი უქმნელი ენერგია მთელ ფიზიკურ და სულიერ კანონებს საზღვრავს, რომელითაც წარიმართებიან მატერიალური და სულიერი სამყაროები. როგორც მიზეზი, უფლის უქმნელი ენერგია, ხდება შექმნილი, ვითარცა შედეგი და "შეცვლილია" სხვადასხვა სახის ქმნილ ძალებსა და ენერგიებში, მსაგავსად ფიზიკური სიმძლავრისა, მოძრაობის, სიმხურვალის, ქიმიურიი და ბირთვული ენეერგიისა. შესაქმე არის შედეგი ღმრთაებრივი ნებისა - რომელიც სამპიროვან ღმერთში ერთია სამივე პიროვნებისათვის - და არა ნაყოფი ღმრთაებრივი არსისა, იგივე პანთეიზმი (წმ. იოანე დამასკელი). სამება ღმერთის მიერ თავისი უქმნელი ენერგიები მიემართება და უკავშირდება მთელ ქმნილებას. როგორც წმ. გრიგოლ პალამა ამბობს, მარტივი არსებანი (სიცოცხლის არმქონე) ზიარნი არიან უფლის ნივთმქმნელი ენერგიისა; ცოცხალი არსებანი (ცხოველები, მცენარეები) ამგვარადვე ზიარნი არიან მისი ცხოველმყოფელი (სიცოცხლის მომცემი) ენერგიისა; ხოლო შემატებით ამისა, გონიერი არსებანი თანაზიარნი არიან მისი სიბრძნისმომნიჭებელი ენერგიისა . მხოლოდ ანგელოზები და ადამიანები მიაღწევენ და მოიპოვებენ განღმრთობას, თანაზიარებას მის განმაღმრთობელ ენერგიასთან (წმ. გრიგოლ პალამა: წერილები). უფალმა პირველად შექმნა სულიერი, უხილავი სამყარო, რომელიც მოიცავს ურიცხვ და აღურაცხელ ანგელოზებს და შემდეგ მატერიალური სამყარო, რომელიც ხილული მისი სიტყვის მეშვეობით გახდა. უკანასკნელ, მან შექმნა კაცი, გვირგვინი შესაქმისა, რომელიც, როგორც წმ. იოანე დამასკელი ამბობს, არის ნაზავი ხილული და უხილავი არსისა. მსგავსადვე წმ. გრიგოლ პალამა აღწერს ადამიანს, როგორც "უფროსი (მთავარი) მცირე (პატარა) სამყაროში". ადამიანური ბუნება არ შექმნილა ბრძანებით, როგორც დანარჩენი ხილული და უხილავი ქმნილებანი, რომელთათვისაც უფალმა "თქუა და იქმნნეს, თავადმან ამცნო და დაებადნეს" (ფს. 33. 9). კაცის შესაქმნელად სამების სამივე ყოვლადუწმიდესმა პირმა ერთობით განაცხადა: "ვქმნეთ კაცი ხატებისაებრ ჩვენისა და მსგავსებისაებრ." (დაბადება 1. 26). ამიტომ უფალმა და შემოქმედმა თავად მოიღო მტვერი მიწისაგან და შექმნა სხეული და შთაბერა მის ნესტოებს "სული სიცოცხლისა", ესე იგი ღმრთაებრივი მშვენება, წყალობა და ნეტარება, თავისი უქმნელი განმაღმრთობელი ენერგიები. ასე, ამგვარად ადამინმა შეიძინა "უმეტესი ცხოვრებისა" (იოვანე 10. 10), უმეტესი, ვიდრე სხვა რაიმე ქმნილებათა; ესე იგი მისი შვილება. წმ. გრიგოლ პალამა ამბობს, რომ "ხატი" ადამიანისა უფრო უმაღლესია ვიდრე "ხატი" ანგელოზებისა. მხოლოდ ერთი, ადამიანის სული არის გონიერებითა და მოაზროვნეობით, მეტყველებითა და სიცოცხლის სულით. რადგანაც ანგელოზებს არ გააჩნიათ მატერიალური სხეული, მათ არ აქვთ სიცოცხლის (მაცოცხლებელი) სული, რომლითაც მოეცემა სიცოცხლე სხეულთან შეერთებულს, როგორც ადამიანებს აქვთ" (წმ. გრიგოლ პალამა: წერილები, 38-39 თ,). შესაქმე საიდუმლოა ადამიანისათვის; საიდუმლო, რომელიც გარემოიცავს უფლის შემოქმედებით და განგებულებით მყოფობას სამყაროში, რაც კიდევ ერთხელ ადასტურებს მის ღმრთაებრივ სიდიადეს. ადამიანს აქვს უნარი შეაღწიოს ამ საიდუმლოში, განიმსჭვალოს მისით და ჩაწვდეს სიყვარულს, ყოვლადბრძნულ და განსაკუთრებულ განგებას უფლისას თავისივე ქმნილებისათვის. ამდენად, მას შეუძლია ამოირჩიოს სიცოცხლე მარად და განუშორებლად უფალთან თანაზიარობასა და ერთობაში, მადლობდეს და ადიდებდეს მას მხოლოდ, რომელიც თავისი უხვი სიყვარულის გამო, მისცემს მას ყველაფერს და განსაკუთრებულად თავის განღმრთობას, ესე იგი თავის "მსგავსებას". ქრისტეანული ანთროპოლოგიის თანახმად, ადამი, პირველი კაცი, იმყოფებოდა სამოთხეში, მიცემული ჰქონდა მცნება, რომ "დაემუშავებინა და დაეცვა ის" და ემთავრა მთელ მატერიალურ ქმნილებაზე "თავისუფლებით". იმისთვის, რომ შეენარჩუნებინა ფრიად საჭირო სასოება შემოქმედ უფალზე, ადამიანს მიეცა აკრძალვა; კერძოდ არ ეჭამა გარკვეული ხის ნაყოფი, რათა გამოცდილიყო მისი თავისუფალი ნება. ადამმა, როგორც თავისუფალმა არსებამ, არ დაიმარხა ეს მცნება და, როგორც ღმრთისმეტყველ იტყვის, "წინაპრებმა შესცოდეს" ანუ "დაეცნენ". მრავალი ახსნა-განმარტებაა მოცემული თუ, რამ გამოიწვია ადამიანის დაცემა. ერთი ყველაზე გამორჩეული განმარტება, რომელიც თანხმობაშია პატრისტიკული ტრადიციისა, არის წმ. ირინეოს ლიონელისა. იგი ამოწმებს, რომ ადამი იყო ჩვილის მსგავსი, რომელიც იმყოფებოდა სამოთხისეულ წესრიგში, რათა გაზრდილიყო სრულწლოვანებამდე მისი თავისუფალი ნების გამოწრთობით. შემდგომად მისი შექმნისა, ადამიანი უნდა ამაღლებულიყო, გაზრდილიყო (ზრდასრულობას მიეღწია), გაემრავლებინა და მოეპოვებინა სულიერი სიძლიერე სანამ განდიდდებოდა თავისი განღმრთობის მეშვეობით. თუმცა, ის მოტყუვდა და არასწორად იმოქმედა. ამის გამო მიეცა მას სინანული, როგორც საშუალება სამოთხეში დასაბრუნებლად. ეს იყო ის, რაც არ მიეცათ "დაცემულ ანგელოზებს", რომელნიც დემონებად იქცნენ; იგივე განსაკუთრებულად ბოროტი და ცბიერი/მზაკვარი არსებები. დაცემის შემდეგ, წინაპრები, ადამი და ევა, შემოსილ იქმნენ "ტყავის სამოსლით" (დაბადება 3. 21); მარტივად, რომ ვთქვათ ხრწნილებით, მოკვდავობით და ცარიელი ვნებებით: შიმშილით, წყურვილით, ძილითა და ტკივილებით (აღნიშნული ისე არ უნდა გავიგოთ, რომ - ჭამა ან სმა დაცემის შედეგია, არამედ: შიმშილი, წყურვილი და ა.შ.). მათი სულიერი ძალები განიბნივნენ. "ხატება" დაიმცრო, შეიბღალა, როგორც ჩირქმოცხებული და ადამიანის სულიერი ენერგია, რომლითაც იგი უქმნელ განმაღმრთობელ ენერგიას ერთობაში შედიოდა, შეიზღუდა და მოუქნელი გახდა. ამგვარად, ღმრთაებრივი მშვენება და სიდიადე, როგორც განმაღმრთობელი საბოძვარი, ჩამოშორდა მას მანამ, სანამ ადამიანი კვლავ მოიხსენებს და მოუხმობს მას სინანულით. მონანიება ადამიანის თავისუფალი ნების ქმედებაა; ეს უკანასკნელი კი მას ხელუხლებლად დარჩა. ახლა კი მოვიყვანოთ კათოლიკური (ლათინთა) და პროტესტანტული შეხედულებანი დაცემის შესახებ. კათოლიკებს სჯერათ, რომ დაცემის შემდეგ ადამიანი განიძარცვა "ხატებისაგან", რადგან დაკარგა ის ზებუნებრივი (შექმნილი) მშვენება და სიდიადე, რაც მას შეეძინებოდა ღმრთისაგან "მსგავსების" მისაღწევად. ასეთი ლოგიკა ჭარბადაა წამოწეული დასავლურ თეოლოგიურ და სოციალურ წრეებში. პროტესტანტებს, მეორე მხრივ მიაჩნიათ, რომ დაცემის შემდეგ ადამიანური ბუნება - ისევე, როგორც "ხატება" - მთლიანად და სრულად გაუკუღმართდა და განირყვნა. ამდენად ისინი ემხრობიან წინაპირობას "აბსოლუტურ და სრულ ფატალიზმზე, იგივე ბედისწერაზე". დაცემამ ადამიანისა, რომელიც "შესაქმის გვირგვინი" იყო, გამოიწვია დაცემა მთლიანი ქმნილებისა, რომელიც უკვე "თანა-კუნესის და თანა-ელმის (წვალობს, მშობიარობს) მოაქამდე" (რომაელთა 8. 22). ასე გვისხსნის ამ მთავარ სწავლებას ჩვენი ეკლესია, რის მიხედვითაც ქმნილება განიხილება მთლიანობაში, რომელიც ამჟამად მიმართულია გზად სრულყოფისა და განღმრთობისა; ადამიანიც და ბუნებაც ერთობლივად. ადმიანი და ბუნება არ განსხვავდებიან შესაქმის შედგენილობით. ამიტომ ადამიანის მოვალეობაა შეინარჩუნოს სწორი და პატიოსანი (კეთილი) ურთიერთობა სხვა დანარჩენ ქმნილებასთან. ის ფაქტი, რომ ადამიანი დაცემულ მდგომარეობაში რჩება სახიფათოდ უხანგრძლივებს სამყაროს მსგავსსავე მდგომარეობაში გაძლებას. ამგვარად ადამიანი ხელს უწყობს ბუნების გაუკუღმართებას, შერყვნას, დამახინჯებასა და დეგრადაციას. ამიტომ, დაცემა იყო დამახინჯება და გაუკუღმრათება არა მხოლოდ ადამიანისა - მდგომარეობითად და მორალურად - არამედ ამავდროულად თავისივე გარემოსიც. აქედან გამომდინარე, პიროვნებას, რომელსაც უწმინდური გული აქვს სხვა ადამიანთა მიმართ ისე იქცევა, რომ ემსახურება თავის ვნებებს და მოქმედებს არასწორად, მტრობით, ცოდვიანად და საზიანოდ ბუნების მიმართ, მისი ბოროტად გამოყენებითა და შეურაცხჰყოფით. თავად ქრისტე აცხადებს: "რამეთუ შინაგან გულისაგან კაცთაჲსა გამოვლენან გულის-სიტყუანი ბოროტნი, მრუშებანი, სიძვანი, პარვანი, კაცის-კლვანი, ანგაჰრებანი და უკეთურებანი, ზაკუვანი, არაწმიდებანი, თუალ-ბოროტებანი, გმობანი, ამპარტავანებანი, უგუნურებანი" (მარკოზისა 7. 21-22). ადამიანის გული სავსეა ვნებებით, რადგან იგი არ იბრძვის სათნოებებისათვის, არც უფლის მცნებებს ემორჩილება. წმ. გრიგოლ პალამა ხაზს უსვამს: "გონება, რომელიც წინააღმდგომია ღმრთისა ხდება ან პირუტყვული ან დემონური; ადამიანი, მოაჯანყე, წინააღმდეგ ბუნების კანონზომიერებისა, საზღვარს არ უდებს თავის გართობასა და სიამოვნებას" (წმ. გრიგოლ პალამა: ჰომილიები). ამბა დოროთე ამბობს, რომ ჩვეულებრივ სინდისი განსაზღვრავს პიროვნების კავშირსა და ურთიერთობას სხვებთან, და ამავდროულად დანარჩენ ქმნილებასთანაც. ამიტომ თავის ჰომილიაში სინდისის შესახებ, ის ამბობს: "მართალი სინდისის ქონა ქმნილების/მატერიის მიმართ ნიშნავს იმას, რომ არასოდეს ბოროტობს, არ ამახინჯებს და არ აფუჭებს არაფერს, არც ღუპავს და ანადგურებს, არც უარყოფს და უკუაგდებს მას" (ამბა დოროთე: ასკეტიკური ნაშრომები, III მოძღვრება). დღესდღეობით ჩვენ მივაღწიეთ ისეთ დონეს, ისეთ სიმაღლეს უგუნურებისას, ისეთი ხარისხით ნაკლებობას სინდისისა და ისეთ მოზღვავებულ მდგომარეობას აჯანყებისა და წინააღმდეგობისა, რომ მთელ კაცობრიობას - ნაწილობრივ თუ სრულად - ემუქრება ქრობა, წყვეტა და გადაშენება ბირთვული კატასტროფით, როგორც შედეგი ომისა თუ ატომური უბედური შემთხვევისა; ოზონის ფენის განლევა ჰაერში მავნე და საზიანო ნივთიერებების ზრდასა და მომატებას გამოიწვევს, იმატებს გაუდაბნოება და დაბინძურება წყლებისა.

შეხედულება სულიერ ცხოვრებაზე

[არქიმანდრიტ ეფრემის ინტერვიუ მოსკოვის საღვთისმეტყველო სკოლის სტუდენტებთან - ამონარიდი].

- რაც შეეხება სულიერ ცხოვრებას, ამისათვის უაღრესად მნიშვნელოვანია უბიწოების, სიწმინდის და სიფხიზლის დამარხვა, დაცვა და შენარჩუნება, რათა ჩვენმა გონებამ შეძლოს ღმერთთან მუდმივად ყოფნა.  მხოლოდ ამ გზით შეიძლება დამარხვა მისი მცნებებისა, რომლის მეშვეობითაც უფალი  ჩვენი, იესუ ქრისტე, განცხადებულად მყოფობს.  როცა ჩვენ მის მცნებებს ვიმარხავთ, ცოდვა გარე განვარდება და ნაცვლად დაბრუნდება ჩვენი წყურვილი ღმრთის მიმართ.  როცა ადამიანს სწყურია ღმერთი, ის მუდმივად მცდელობაშია მცნებების დაცვისა და ლოცვისათვის.  მისი გონება განათლებულია ღმრთისადმი ვედრებით, ღმრთის სათნო ლოცვით;  იწყებს თავისი ცოდვიანობის დანახვას.  ასეთ მდგომარეობაში ყოფნისას, გონება არ დაეცემა სასოწარკვეთილებაში და არ დაკარგავს მხნეობას, არამედ დაიწყებს სინანულს და აღმოფხვრის, ამოძრიკვავს ცოდვას.  სინანული ისეთი მწუხარებაა, რომელიც არა მელანქოლია, არამედ ბედნიერი, მხიარული მწუხარებაა.  შემდეგ ადამიანი იწყებს ტირილს.  ეს ცრემლები არის საჩუარი სულიწმიდისა.  როდესაც ვინმე ასეთი ცრემლეულია, ის თავს არიდებს ცოდვების ჩადენას საქმით და შემდეგ სიტყვებითა და აზრებით.  ჭვრეტის მიერ მისი გონება უბრუნდება ღმერთს.  ის არა მხოლოდ თავის ცოდვილ ცხოვრებას ხედავს, არამედ ასევე ნათლად ხედავს ღმრთაებრივი განგების მოქმედებას.  ეს არის მდგომარეობა, როცა ადამიანი მიემართება საწყისი სიმაღლის რწმენიდან, ცხადი და ნათელი სიმაღლის რწმენისაკენ.   ამ გზაზე ყველა, ვინც ამ გზას მიყვება, შეიგრძნობს აღსრულებას ქრისტეს აღთქმებისა.

მართლმადიდებლობის ეპოქა

[არქიმანდრიტ ეფრემის ინტერვიუ მოსკოვის საღვთისმეტყველო სკოლის სტუდენტებთან].

"დღეს მართლაც მძიმე დროს ვცხოვრობთ;  ადამიანი ცდილობს იარსებოს უკიდურესად ბობოქარ, მშფოთვარე ატმოსფეროში - ბნელით მოცულ, გაურკვეველ და უაზრო ატმოსფეროში.  ევროპელმა ხალხმა ცრუ, ყალბი ქრისტიანობა შეითვისა.  ისინი უარს ამბობენ, რომ თავიანთი ოჯახებიდან ღვთის სარწმუნოება იქადაგებოდეს, მათი სულები ვერ პოულობენ მოსვენებას, სიმშვიდეს, მყუდროებას.  ისინი ცდილობენ, რომ რაღაც უფრო ღრმა იპოვონ.  სხვა სიტყვებით რომ ვთქვათ, ისისნი ცდილობენ, მართლმადიდებლობის პოვნას.  მათ შეუძლიათ ისწავლონ მართლმადიდებლობა მათგან, რომლებიც ჯეროვნად და სწორად სცემენ თაყვანს ღმერთს.  მთავარი ამოცანა სასულიერო სემინარიებისა და საღვთისმეტყველო აკადემიებისა არის მოწამეობა (დამოწმება) მართლმადიდებლობისა, რადგან ხალხი ეძებს მას.  საღვთისმეტყველო სასწავლებლებში სწავლით მადლობას ვუძღვნით ჩვენს უფალს, რადგან ღირსი გაგვხადა სულიერი ტრადიციით მდიდარი სასწავლებელი მოგვეძებნა;  ღირსი გაგვხადა, ვცხოვრობდეთ მართლმადიდებლურ გარემოში;  ღირსი გაგვხადა, გვქონდეს სიხარული გარეგნულ თავისუფლებაში, და რაც კიდევ უფრო მნიშვნელოვანია - შინაგან თავისუფლებაში, ანუ გულის თავისუფლებაში"