დებატები კრეაციონიზმთან, როგორც ევოლუციის საწინააღმდეგო და ალტერნატიულ სწავლებასთან დაკავშირებით, ხელახლა წარმოიშვა ბრიტანულ და ამერიკულ განათლების სისტემებში. რადგან ევოლუცია არაა ათეისტური მსოფლმხედველობა, რადაც ხშირად მიიჩნევა იგი, - ამტკიცებს ჯორჯ კოინი, - ფაქტობრივად, მიუთითებს ჩვენს როლზე ევოლუციურ სამყაროში და გვეხმარება რწმენის გაღრმავებაში.
ევოლუცია, როგორც ქმნილების წარმოშობის მეცნიერული განმარტება ათეისტურ ხედვად მიიჩნევა ხოლმე.
რა თქმა უნდა, ასე არ არის.
მეცნიერება, თავისი მეთოდოლოგიით, სრულიად ნეიტრალურია რელიგიურ მოსაზრებებთან მიმართებაში. მაგრამ თუ ვინმეს ღმერთის, სამყაროს შემოქმედის სწამს, შესაძლებელია კი, მეცნიერული ცოდნა ხელშემწყობი და სასარგებლოც იყოს რწმენის გასაღრმავებლად?
მინდა განვიხილო, როგორია ჩემნაირი, სამეცნიერო ცოდნაზე დაფუძნებული მორწმუნე მეცნიერის ხედვა ღმერთისა და ადამიანის ბუნების შესახებ. ასეთი ცოდნა რწმენასთან დაკავშირებული ნებისმიერი დისკუსიის საფუძველი უნდა იყოს და, მიმაჩნია, რომ ფილოსოფია და თეოლოგია ასეთი ცოდნას კიდევ უფრო მეტად ავსებს. გარდა ამისა, მეცნიერთა შორის კიდევ ერთ კრიტერიუმის მიმართ მახვილდება ყურადღება: "გამაერთიანებელი განმარტებითი ძალა", - რაც არამხოლოდ დაკვირვებით განიმარტება, არამედ იმის მცდელობითაც, რომ დავადგინოთ მისი ჰარმონიულობა იმ სხვა ყველაფერთან მიმართებაში, რაც ვიცით. თუნდაც მასთან, რაც საბუნებისმეტყველო მეცნიერებს სცილდება.
სწორედ, გამაერთიანებელი განმარტებითი ძალის იდეა, - რომლის განხილვასაც შევუდექი, - მას შემდეგ, რაც გააფართოვებს საბუნებისმეტყველო მეცნიერებების ეპისტემოლოგიურ ბუნებას სხვა დისციპლინებთან მიმართებაში, - რაცაა, მაგალითად, რელიგიური აზროვნება, - შეგვიქმნის ისეთ საკითხებზე მსჯელობის საფაუძველს, როგორიცაა რწმენა და სამართლიანობა. ეს კრიტერიუმი სხვა არაფერია, თუ არა მოწოდება ჩვენი ცოდნის გაერთიანებისა. არავინ იქნება ამის სასტიკი მოწინააღმდეგე. პრობლემა ამ კრიტერიუმის განცხადების შემდგომ ჩნდება. როდის ხდება ცრუგაერთიანება, უფრო სწორად, როდის გვეძლევა ერთი დისციპლინისადმი სხვა რომელიმე დისციპლინის ჩვეული ვარაუდებისა და პირობითი მოთხოვნების შედეგად ცოდნისა და მეცნიერების გაყალბება? ისტორია აღსავსეა გაყალბებათა ამგვარი მაგალითებით. მაგალითად, ნიუტონი გრავიტაციის უნივერსალური კანონიდან (რაც თვითონ აღმოაჩინა) გამომდინარე ამტკიცებდა, რომ ბუნება მექანიკურ მოვლენათა მთელ რიგს წარმოგვიდგენს, რომლის მეცნიერულ ახსნა-განმარტებას ვერსად ვნახავთ. ამიტომ, მან ღმერთის არსებობის ისეთი არგუმენტი ააგო, რომლის პირდაპირი ინტერვენცია სამეცნიერო დისკურსში არსებულ ხარვეზებს გვიჩვენებს. მაგრამ, გავიდა საუკუნეზე ოდნავ მეტი და ლაპლასმა სწორედ ასეთი სამეცნიერო ახსნა-განმარტებები აღმოაჩინა თვითონ ნიუტონურ მექანიკაში. ის რღვეული თუ ნახეთქი, რაც ნიუტონის ღმერთს გააჩნდა აღარ არსებობდა. ასე რომ, ღმერთი წავიდა აქედან! ეს იმიტომ, რომ ასეთი გაყალბებები, რაც ახლა მოგახსენეთ, ყოველთვის ჩვეული იყო მეცნიერთათვის, რადგან ჩვენში დაგროვილი ცოდნის გაერთიანების ამ კრიტერიუმის გამოყენებაზე ყოველთვის ყოყმანობდნენ მეცნიერები. და მაინც, თუ გამოვიყენებთ სიფრთხილითა და დაკვირვებით, შესაძლოა, ეს ყველაზე მეტად იყოს შემოქმედებითი წინსვლა ჩვენი ცოდნისა.
დაშვება, რომ არსებობს შემეცნების უნივერსალური საფუძველი და ჩვენც, - რადგან არ შეიძლება, ეს საფუძველი წინააღმდეგობრივი იყოს, - შემეცნება ერთი დისციპლინისაგან გვაქვს, ის ყველა სხვა დისციპლინებისგან უნდა შეივსოს და გამდიდრდეს. თუ რომელიმე ერთი ამ საფუძველს მიიღებს, კეთილსინდისიერიც იქნება, საკუთრივ, სხვისი დისციპლინისადმი, იქნება ეს საბუნებისმეტყველო, საზოგადოებრივი მეცნიერები, ფილოსოფია, ლიტერატურა, რელიგიური აზროვნება თუ სხვა. პრაქტიკაში ეს იმას ნიშნავს, რომ სხვისი დისციპლინისადმი, მისი მკაცრი ჭეშმარიტების კრიტერიუმისადმი კეთილსინდისიერებით, სრულიად გახსნილები ვართ, მივიღოთ სხვა დისციპლინების დასკვნით დებულებათა ჭეშმარიტი ფასეულობები. და ეს მიღება არამარტო პასიური უნდა იყოს, იმ გაგებით, რომ არ უნდა უარვყოთ მათი დასკვნები, არამედ აქტიური, - რომ ჩვენ შევუერთებთ იმ დასკვნებს ჩვენი საკუთარი დისციპლინისგან გამომდინარე დასკვნებს.
ასე რომ, რა ვიცით მეცნიერთაგან ამ საკითხთან დაკავშირებით? სიცხადეა ნებისმიერი მეცნიერებისთვის, გეოლოგიის, მოლეკულური ბიოლოგიის, პალეონტოლოგიის, შედარებითი ანატომიის, კოსმოლოგიისა და სხვათათვის, რომ ევოლუცია სამყაროსთვის ჩვეული და მახასიათებელი თვისებაა. როგორც სამყარო, ისე მისი რომელიმე შემადგენელი ნაწილი შეუძლებელია გაგებულ იქნას ევოლუციის პირობებისა თუ თვალსაზრისის გამორიცხვით. ჩვენ ადამიანებად ევოლუციის მეშვეობით ვიქეცით, და ევოლუცია ყოველდღიურად ხდება. სამყარო გაფართოვდა და განვითარდა "დიდი აფეთქებით" , ვარსკვლავები კი დაიბადნენ და მოკვდნენ. მას შემდეგ, რაც ვარსკვლავი იბადება და საარსებოდ თავისგარშემო თერმონუკლეანურ ღუმელს ქმნის სინათლის ელემენტების საშუალებით, მუდმივად სულ უფრო მძიმე ელემენტებად გარდაიქმნება, ხოლო როცა ისინი თვითონ ვარსკვლავს კლავენ, სამყაროს ამ მძიმე ელემენტებს ჩუქნიან. და შემდგომ მეორე თაობის ვარსკვლავები იბადებიან, ოღონდ ახლა უკვე არა სუფთა წყალბადისანი, არამედ უფრო გაუმჯობესებული სამყაროული ქიმიისგან. სამყარო მუდმივად მდიდრდება მძიმე ელემენტებით. ეს პროცესი, სულ უფრო რთული კომპლექსური ქიმიური კომბინაციებით, იქამდე გრძელდება, სანამ ადამიანი არ მოიზილა, მითოლოგიურ ენაზე რომ ვთქვათ. ჩვენი მზე მესამე თაობის ვარსკვლავია და ჩვენ, პირდაპირ, კოსმოსური მტვრისგან დავიბადეთ.
ამ პროცეს წარმოშობს სამყარო და სამყაროსთანვე აგრძელებს არსებობას ჩვენი ცხოვრების ყველა მომენტში. ჩვენ ატომების მუდმივ გაცვლაში ვართ სამყაროში არსებულ ატომების საერთო რეზერვუართან. ყოველ წელს ახლდება ჩვენი სხეულის ატომების 98% . მუდამ ვსუნთქავთ და ვიღებთ ცოცხალი ორგანიზმების მიერ რამდენიმე უკანასკნელი კვირის განმავლობაში გადამუშავებულ მილიარდობით ატომს. არაფერია ჩემს გენებში ერთი წლის წინანდელი. ყველაფერი ახალია, სამყაროში არსებული ენერგიისა და ნივთიერებისგან რეგენერირებული. ჩემი კანი ყოველთვიურად ახლდება, ღვიძლი კი ყოველ ექვს კვირაში. ანუ, ჩვენ, პირველწარმომშობთან ერთად, სამყაროს ნამუშევარი ვართ, რთული მუშაობის ნაყოფნი.
ყველაფერი, რაც მე წარმოვადგინე სამყაროში კომპლექსურ ორგანიზმთა ევოლუციის შესახებ, მათ შორის საკუთარი თავის შესახებ, გაჩნდა ისეთი ბუნებრივი პროცესებით, რაც ნიშანდობლივია სამყაროსთვის, რომელიც 14 მილიარდი წლისაა და, დაახლოებით, 1022 ვარსკვლავს მოიცავს. მაგრამ რა კავშირი და მიმართება აქვს ამ სამეცნიერო ცოდნას ღვთისადმი ჩვენს ურთიერთობასა და რწმენასთან?
ხანდახან მორწმუნე მეცნიერთაგან ცდუნდება, რადგანაც ის ღმერთის "ახსნას" ცდილობს. ჩვენ მოვიზიდავთ ღმერთს იმ საქმისთვის, რომ აიხსნას ისეთი რაღაცები, რასაც სხვაგვარად ვერ ავხსნიდით. "როგორ წარმოიშვა სამყარო?", "ჩვენ როგორ შევიქმენით?". ჩვენ ჩაკეტილები ვართ ღმერთთან მიმართებაში, განსაკუთრებით მაშინ, თუკი ვერ ვგრძნობთ, რომ საღ და გონივრულ სამეცნიერო ახსნა-განმარტებას ვფლობთ. იგი, ანუ შემოქმედი, ჩვენ წინაშე "უფსკრულთა დიად ღმერთად" წარმოდგება. არასოდეს მჯეროდა ღმერთის, რომლის არსებობის დადასტურება შესაძლებელი იქნებოდა ისე, როგორც სამეცნიერო პროცესისას ხდება ხოლმე. ღმერთი არ მოიპოვება როგორც, ასე ვთქვათ, რაციონალური პროცესის დასკვნა. მე მრწამს ღმერთი იმიტომ, რომ ღმერთმა თვითონ მიბოძა საკუთარი თავი. ეს სასწაული არ ყოფილა. ამას ის აზრი აქვს, რომ არსებობს პიროვნული ღმერთი, რომელიც მეხმიანება, ურთიერთობს ჩემთან და ვუყვარვარ, და რომელმაც გაწირა საკუთარი თავი ჩემთვის. არასოდეს შევიყვარებდი ღმერთს, არც ღმერთს ვეყვარებოდი სხვაგვარი არგუმენტაციისა თუ მსჯელობითი პროცესის გამო. შევიყვარე ღმერთი იმიტომ, რომ მან პირველმა გადმოდგა ნაბიჯი ჩემკენ, და მე ეს ფაქტი მივიღე. ესაა ის, რაც რწმენაა, რაცაა პირადი სიყვარულის ურთიერთობა ღმერთთან, და ეს უნდა იყოს სამართლიანობის ძებნის წყარო ჩვენთვის.
მიუხედავად იმისა, რომ ღმერთი სამყაროს მიღმაა, ის მასში თავისი პროვიდენციით, ანუ განგებულებითა და უწყვეტი შემოქმედებით საქმიანობს. ყურადღების გამახვილება სამყაროსგან ღმერთის განუშორებლობაზე მის შეზღუდვას არ გულისხმობს. არა, იგი წარმოაჩენს ღმერთს, რომელმაც შექმნა სამყარო, რომელსაც შიგნითვე აქვს განსაზღვრული დინამიზმი ევოლუციის საშუალებით, როგორც ამას მეცნიერება ხედავს, და ამით მონაწილეობას ღებულობს იგი (სამყარო) ღმერთის დიდებულ შემოქმედებაში. ღმერთმა თავი დაიცარიელა, რომ შესძლებოდა, თავისი მარადიული სიყვარული თავის ქმნილებასთან გაეზიარებინა. საკუთარ ქმნილებასთან ღმერთის ურთიერთობის ასეთ ხედვას ვპოულობთ ძველ ქრისტიან მწერლებში, განსაკუთრებით ნეტარი ავგუსტინეს თან, "შესაქმეს" წიგნის კომენტარებში.
თუ მორწმუნეები თანამედროვე მეცნიერების შედეგებს რიგიანად მიუდგებიან, მაშინვე ჩამოშორდებიან დიქტატორი ღმერთის, ნიუტონისეული ღმერთის ცნებას, რომელმაც ისე შექმნა სამყარო, რომ თავისით, რელუგლარულად წიკწიკებს. ალბათ, ღმერთს მშობელივით უნდა ვხედავდეთ, ან ისეთ ვინმედ, რომლის სიტყვებიც გამამხნევებელი, დამაიმედებელი და დამხმარეა. ამ მხრივ, საღვთო წერილი ძალზედ მდიდარია. ის წარმოგვიდგენს მას ნამდვილად ანთროპომორფულად; ღმერთად, რომელიც რისხდება, რომელიც ასწავლის; ღმერთად, რომელიც ზრდის სამყაროს. რაც შეეხება თეოლოგებს, აღსანიშნავია, რომ მათ ისედაც გააჩნიათ ღმერთისგან უწყვეტი ქმნადობის კონცეპტი. თეოლოგებმა და მორწმუნეებმა რომ თანამედროვე მეცნიერება შეისწავლონ უწყვეტი ქმნადობისა და ღმერთის მიერ საკუთარი თავის დაცარიელების შეხედულებებთან ერთად, ეს მათთვის ძალზედ გამამდიდრებელი იქნებოდა. ღმერთი მოქმედებს სამყაროში. სამყაროს, როგორც ბავშვს, გააჩნია განსაზღვრული, საკუთარი სიცოცხლისუნარიანობა. მას აქვს უნარი, გამოეხმაუროს სიყვარულისა და თანადგომის სიტყვებს. თქვენ კი ასწავლით ბავშვს, მაგრამ ამასთანავე ცდილობთ შეინარჩუნოთ და გაამდიდროთ ბავშვის ხასიათი და მისწრაფებები. მშობელმა საშუალება უნდა მისცეს ბავშვს, სრულწლოვანების ასაკს მიაღწიოს, რომ მან საკუთარი არჩევანი აამოქმედოს და საკუთარ გზაზე იაროს. სიტყვები, რომლებიც სიცოცხლეს იძლევიან, უფრო მდიდარნი არიან, ვიდრე უბრალო ბრძანებები, ცნობები თუ ინფორმაციები. ასე, ამ გზით ღმერთი სამყაროსთან ურთიერთობს და მასში მოქმდედებს.
ევოლუციური სამყაროს და მასში ჩვენი ადგილის ასეთი ხედვა, - მეცნიერებებიდან და სამყაროში ღმერთის როლიდან გამომდინარე, ამავე მეცნიერებისადმი მორწმუნეთა რეფლექსიებიდან გამომდინარე, - შეიძლება ჩვენთვის დამხმარე იყოს, რწმენის უკეთესი გაგება რომ შევიძინოთ. ჩვენ ვმონაწილეობით შესაქმეში, რაც იყო კიდეც ღმერთის სურვილი. არ ვლაპარაკობ ზემოთაღწერილი ადამიანის სულიერ ბუნებაზე, რადგან შეუძლებელია, სამეცნიერო კვლევის ობიექტი იყოს იგი. მაგრამ, რელიგიური მორწმუნის რეფლექსიები ღმერთის ბუნებასა და მის სამყაროსთან ურთიერთობაზე მიგვიყვანს ჩვენი სულიერობის აღიარებამდე. ასეთი რეფლექსიები იმავე სულიერ საქმიანობაში ისხამს ხორცს.
საბოლოო ჯამში, ჩვენი მეცნიერული ცოდნა სამყაროს შესახებ, სამყაროში ჩვენი როლის, - ასე ვთქვათ, ღმერთისგან სამყაროს უწყვეტ ქმნადობაში თანაშემოქმედთა როლის, - აღიარებამდე მიგვიყვანს.
სტატია თარგმნილია ინგლისური ენიდან
